قهوهخانهچیها از افراد مطمئن و امین مردم بودند. اگر کسی یا شخصی در قهوهخانهای قرار میگذاشت تا وجهی یا چیزی ردوبدل شود و یکی از دو نفر در محل قرار حاضر نمیشد، طرفِ در انتظار، پیام یا امانت خود را به قهوهچی میداد تا هروقت آمد دریافت کند و این قرارومدارها و پرداخت و دریافتها و گفتگوها جزو اسرار مردم بودند و قهوهچی محرم اسرار بود. خیلی از قهوهچیها بهخاطر دانستن مطالب یا انتقال به شخصی که نباید موضوع را میدانست،
« ادب صوفیه از حیث تنوع و غنا در فارسی و عربی اهمیت خاص دارد. این هم شامل نظم است و هم شامل نثر، هم فلسفه دارد و هم اخلاق، هم تاریخ دارد و هم تفسیر، هم دعا دارد و هم مناجات، هم حدیث دارد و هم موسیقی، قسمت عمدهیی از نظمو نثر صوفیه هم تحقیق است و وعظ، و مضمون بیشتر آنها عبارتند از مذمت دنیا و تحقیر آن. دنیا درنظر صوفی منزلی است در سر راه آخرت اما منزلی آکنده از آفات. محبت دنیا اولین قدم است در خطاکاری، و لذتهای آن حجابی است که مرد خدا را از خدا باز میدارد. ورای اینها، صحبت از عشق خداست و تمنای وصال او که هدف غایی سالک است و شعر صوفی را رنگ عاشقانه میدهد: عشقی پر از درد و پر از نومیدی. صوفیه شعر فارسی را رنگ خاص دادهاند و در نقد آن بر ذوق و تاویل بیشتر ازصنعت و ادیبی تکیه کردهاند. قصیده را از لجنزار دروغ و تملق به اوج رفعت و وعظ و تحقیق کشاندهاند و غزل را از عشق شهوانی به محبت روحانی رساندهاند. مثنوی را وسیلهای برای تعلیم عرفان و اخلاق کردهاند. رباعی را قالب بیان احوال و آلام زودگذر نفسانی نمودهاند. گذشته از این نثر را نیز عمق و سادگی خاص بخشیدهاند. حکایت و قصه را قالب معانی و حکم کردهاند. احوال نفسانی را مثل بعضی از نویسندگان سوررئالیست مراقبت کردهاند. در فلسفه حرف تازه آورده اند. کشف و اشراق را بر عقل و استدلال ترجیح داده اند. از قلمرو اسباب ظاهری گذشتهاند و بر سرحد سببسوزیها راه یافتهاند.»
مساله مالیه کمافیالسابق، به اعلی درجه سخت است. خزانه بهکلی خالی است و تصور آن هم که با اوضاع روزمره در اروپا از کجا بتوان پول به دست آورد، بهغایت دشوار. صاحبمنصبان سوئدی لاینقطع شکایت میکنند که اگر به آنها پول نرسد آنها دیگر نمیتوانند مسئولیت تابینهای خود را به عهده بگیرند و تهدید میکنند که اگر منظما پول به آنها پرداخت نشود، از دولت سوئد تقاضای احضار خود را خواهندکرد.
در همه ممالک دنیا، برای کسب قدرت بایستی که اول افکار مردم را بهدست آورد و منافع همگان را در نظر گرفت، سپس تشکیلات نظامی و اداری محکمی داشت. بدین معنی که دولت آن اعلیحضرت باید به مذهب و عدالت تکیه کند و تشکیلات پاک و منوری داشتهباشد با دستگاه اخذ مالیات عادلانه و نیروهای مسلح و منظمی. . . . ایران، میتواند اعتقادهای قدیمی و رسوم سابق خود را دستنخورده حفظ کند و به دنیا ثابت کند که قرآن مخالف با پیشرفت تمدن نیست. بدینمعنی که آن اعلیحضرت میتواند در آن واحدی که به دین کهن نیاکانش وفادار ماندهاست، و در ظاهر و باطن، و با حفظ جامههای ملی، که تاثیر خیلی زیاد در افکار مردم دارد، طرز مالی عادلانهای انتخاب کند که در ضمن مراعات اموال اتباعش درآمد خزانه را منظما زیاد کردهباشد و تشکیلات اداری پدرانهای بهوجود بیاورد،
درختی که پس از سالیان دراز ثمرهاش وکیلالدوله، عزیزالسلطان، امین خاقان باشد و اینگونه اولاد دنیزاده رذل که آفت جانهای جامعه مسلمیناند به بار آورد؛ چنین درختی بایستی از ریشه کنده شود. ماهی از سر گنده گردد نی ز دم. اگر خطایی بوده از بالا بودهاست.