گاه با دیدن مستندی زیبا، به جای خوشحالی و سرور، غم و افسوس به سراغ آدمی میآید. و ما با تماشای مستند بیستوچند دقیقهای «خانه سیاه است» در نود و چهارمین شب فیلم خانه اردیبهشت اودلاجان، چنین حسی داشتیم. این مستند در سال ۱۳۴۱ ساختهشده. بهکارگردانی فروغفرخزاد. بهسفارش انجمن حمایت از جذامیان. تهیهکننده آن هم ابراهیم گلستان است.
قصه «زار» یا باد جن و مواردی از این دست، موضوع جذابی برای مردمنگاران، فیلمسازان و نویسندگان است. غالبا، به این خاطر که مراسم «درمان» زار شکل و اجرای خاصی دارد و تصویربرداران بسیار علاقمند هستند این مراسم را ثبت کنند. در ادبیات معاصر، شاید اولین و بهترین کتابی که در این خصوص منتشر شده از غلامحسین ساعدی است که نگاه و تحلیل بسیار معتبری از کل جریان به دست میدهد. از جمله معتقد است متاسفانه جاشوها و کارگران بدبخت بندرو کشتی هستند که دچار بیماری زار میشوند. مردمی که رفاه یا زندگی معمولی عادی دارند، زار نمیگیرند. بگذریم که اصولا روایت دقیقی از زار یا «باد» نداریم. بسیاری از مردم آن را مترادف جن و انس میدانند. خود آنانی که بهاصطلاح این باد یا زار را از بدن بیمار دفع میکنند آن را روح میدانند. معتقدند در مقطعی از زمان یک روح خبیث یا مزاحم وارد بدن آدمی میشود و او را آزار میدهد! وظیفه «بابا زار» آن است که این روح را از تن بیمار بیرون کند.
«مهرجویی، کارنامه چهلساله» از مانی حقیقی، در نودودومین شب فیلم خانهاردیبهشت اودلاجان نمایش دادهشد. فیلمی که قریب به ده سال پیش ساختهشده و در قالب اتوبیوگرافی میگنجد تا پرتره. در این مستند تصاویری از سالهای «خوش» (به گفته مستند) قدیم وجود دارد که حلقه دوستی بزرگانی چون داریوش شایگان، سهراب سپهری، گلی ترقی و نادر نادرپور را تعریف میکنند. مستندساز با آوردن این تصاویر علاقمند است به مخاطب خاطرنشان کند داریوش مهرجویی هنرمندی است که سبقه فرهنگی عمیق دارد و بنابراین باید انتظار داشتهباشیم فیلمهایش هم پشتوانه مبانی نظری داشتهباشد.
مستند «بلدیه» در سال ۱۳۸۷ ساختهشده.کارگردان میگوید در پی آن بوده که روند بلدیه در تهران را به شکلی مستند کند که قابل استناد در مطالعات و پژوهشهای آیندگان باشد. علاوه برآن، در آیینه بلدیه و تغییرات آن تلاش شده تحولات اساسی جامعه مدنی تهران هم مورد غفلت قرار نگیرد. در طول صد و یک سال موضوع مستند، شهرداران زیادی به مسند قدرت میرسند و هریک به زعم خویش کارهایی برای شهر انجام میدهند. این فیلم میکوشد نتایج اعمال آنها را در حد معقول گزارش کند بیآنکه وارد قضاوت در مورد هریک از آنها شود.
«چنارستان» سومین مستنداز چهارگانه «تهران» است که در خانه اردیبهشت اودلاجان به نمایش درآمد. دو مستند قبلتر «ساعت عمارت خورشید» کارِ ارد زند و «میدان بیحصار» از مهرداد بهزادیان بود. چهارمی هم «بلدیه» از ارد عطارپور خواهدبود. در ابتدای جلسه گپوگفت درباره مستند، آفریده، کارگردان، گفت فیلم در سال ۱۳۹۲ ساختهشده و امروز احساس میکند چه رویدادهای عجیبی در این ده سال در خیابان ولیعصر افتاده که نیازمند ساخت اثر یا آثاری تازه با موضوع این خیابان است.