«مرثیه گمشده» به‌روایتی، زیباترین مستند زنده‌یاد خسرو سینایی است. سال ساخت آن را ۱۳۶۳ اعلام کرده‌اند ولی می‌دانیم‌که بیش از شش سال طول کشید تا اثر برای نمایش آماده شود. فیلمی که جزو افتخارات جهانی سینمای مستند ایران است و جوایز بسیاری هم از جشنواره‌های مختلف جهانی گرفته و به پاسِ ثبت و بازآفرینی واقعه مهم‌و دردآور کوچ اجباری صدهاهزار لهستانی در کوران جنگ، نشان «صلیب لیاقت» را هم از دولت لهستان نصیب کارگردان کرده. این مستند بین دو ژانر شاعرانه و گزارشگری سیر می‌کند. هرچند یکی از مخاطبان معتقد است که این مستند در حوزه «مستند درام» قرار دارد.
جنگ فقط در انداختن بمب و شلیک گلوله باز سوی طرفین نیست. هزاران قصه و غصه دارد. مستند «مرثیه گمشده» یکی از این قصه‌های پرغصه را تعریف می‌کند. وقتی لهستانی‌ها مجبور شدند خانه و دیار خود را در جنگ دوم جهانی ترک کنند و به کشورهای دیگر کوچ کنند، تعدادی نیز آمدند به ایران. می‌گویند حدود ۳۰۰ هزار نفر. متاسفانه بسیاری از این انسان‌های شریف دچار بیماری و سرما و مصیبت شدند و از بین رفتند. امروز گورستان کاتولیک در دروازه دولاب تهران یادآور بخشی از این مصیبت است. از سوی دیگر فلان پزشک لهستانی در همدان یا ده‌ها خانواده ایرانی- لهستانی هم یادگار همان کوچ است. خسرو سینایی این قصه پرغصه را به زیبایی به تصویر کشیده و آن واقعه را در سینه تاریخ به ثبت رسانده. او با ساخت این مستند بلند، جایزه صلیب لیاقت را از لهستان دریافت کرد. این مستند ما را با یکی از گوشه‌های تاریخ گذشته نزدیک ایران آشنا می‌کند. دیدن دارد.
