میدان، میدانگاه، فلکه!

امروز در تمام کشورهای عالم، میدان بخشی مهم از ساختار یک شهر است. ظاهرا در عصر باستانِ اروپا هم میدان یکی از عناصر تشکیل‌دهنده شهر بوده. یعنی اگر در ادبیات معماری ایران، چهار عنصر بازار، مسجد، حمام و مقر حکومتی اجزای اصلی شهر بودند، در تمدن‌هایی مثل رم و یونان علاوه‌بر این چهار عنصر مهم، میدان هم جزو اجزای اصلی یک شهر به حساب می‌آمد. ظاهرا، تا ظهور میدان نقش جهان (میدان شاه) اصفهان در عصر صفوی، ما در شهرهای خود میدان نداشته‌ایم. حداقل حافظه مستند و مکتوب ما چنین نشان می‌دهد که میدان یا حتی میدانگاه در شهرهای ما رایج نبوده. تا عصر صفوی. اگر چنین باشد، پرسش مهم آن است که مردم برای اجتماعات عمومی و مدنی خود به کجا می‌رفتند؟ ممکن است فوری پاسخ داده‌شود: مسجد. ولی این پاسخ قانع‌کننده نیست.