صدو سیوهفتمین شب فیلم/ 14 آذر ماه 1403 خورشیدی
در روزهای30 آبان و 1، 2، 7، 8 و 9 آذر برنامه ابتکاری «مستند ببینیم و لذت ببریم» با نمایش 18 مستند در شش روز، در خانه اردیبهشت اودلاجان برگزار شد. در این شش روز، هرروز سه فیلم را تماشا کردیم و البته که لذت بردیم. همانگونه که پیشبینی و برنامهریزی شدهبود، این هیجده مستند از هیچ فیلتر یا ارزیابی رایج در چنین رویدادهایی نگذشتهبودند. درست است که این رویداد، به نوعی، «جشن» بود، ولی قرار بر این گذاشته شدهبود که فیلمهای داوطلب، بدون ارزیابی و گزینش به نمایش در بیایند. نکته جالب آنکه نه تا از هیجده مستند نمایش اولشان را تجربه کردند. در میان این هیجده مستند، حداقل شش یا هفت مستند بود که ظرفیت نمایش مجدد با هدف بحثوگفتگو درباره فرمو محتوا را داشتند. حتما، در میان مستندهای نمایش دادهشده، آثاری بودند که موضوعی کاملا نو و جدی داشتند و باید مجدد دیده شوند و دربارهشان بحث شود. اگر خلاصه کنیم، رویداد موفقی بود و باید بارها و بارها در سالهای دیگر تکرار شود. پس از این رویداد، نشستی در روز 14 آذر با تعدادی از کسانی که همه یا تعدادی از مستندها را دیدهبودند، تشکیل شد تا با شنیدن و جمعآوری نظرات مخاطبان بشود برنامهای برای آینده ترسیم کرد.
مبنای این نشست شنیدن نظرات مخاطبان بود. چرا که چنین برنامهای، در حوزه سینمای مستند، در کشور ما سابقه نداشته و به همین خاطر امکان آزمون و خطا در آن وجود دارد. در این نشست مخاطبانی از طیفهای مختلف حضور داشتند. از جمله مستندسازها.
یکی از مخاطبان که ظاهرا همه شش روز را حضور داشته، به این موضوع اشاره داردکه «این رویداد تازگی داشت. اینکه فیلم را بدون قضاوت و رها ببینیم، جالب یود. گپوگفتهای محدود با کارگردان در خلال دو نمایش، نشان داد که میتوان باهم صمیمی بود و راحت حرف زد.» مخاطب دیگری که گرافیست است، شهریار مظاهری، راضی است که «میشود مستند را بدون حاشیه دید. ضمن اینکه برخی فیلمها عالی بودند و اطلاعات درست و دقیقی به مخاطب میدادند. مثل هولاین در ایران». او اضافه میکند «به امید برگزاری دوره دوم رویداد!»
برنامه دقیق برای آینده
یکی از مخاطبان، ضمن تایید مثبت و موفق بودن رویداد، معتقد است «برای دور دوم آن باید برنامه و سامانه اطلاعرسانی دقیقتری تدارک دیدهشود تا امکان حضور مستندسازان بیشتر فراهم آید.» در این خصوص لازم بود به اطلاع حضار رساندهشود که برای برگزاری رویداد و جمعآوری فیلمها، هیچ فراخوان و اطلاعرسانی عمومی انجام نشد. تمام فیلمها از طریق اطلاعرسانی محفلی و خودمانی جمع شدند. به همین خاطر میتوان گفت تمام فیلمها به خواست سازندگان آنها و در یک روند محفلی به رویداد آمدند.
به این ترتیب، میتوان پیشبینی کرد اگر رویداد به صورت عام و عمومی اطلاعرسانی شود، تعداد فیلمهای رسیده به رویداد بسیار زیاد خواهدبود. در آن صورت، به دلیل محدودیت زمانیِ نمایش فیلم، ممکن است اقدام به انتخاب تعدادی از آنها برای نمایش ضروری باشد که مورد نظر مدیریت رویداد نیست. مدیریتِ رویداد علاقمند است روال رسمی و خشک جشنوارهها در این رویداد تکرار نشود. از داشتن «هیئت انتخاب» و «هیئت داوری» و جایزه باید اجتناب شود. «مستند ببینیم» باید آزاد و رها از این تشریفات باشد.
فیلم و گفتگو
یکی از موارد و مسائلی که در واکنش مخاطبان زیاد بود، چگونگی ساماندهی گفتگو با کارگردان در خلال نمایش فیلمها است. عدهای بر این اعتقاد هستند که گفتگو با کارگردان بخش اصلی و مهم چنین رویدادی است و حتی میتوان تعداد فیلمها را کم کرد تا امکان گفتگو با کارگردان به حد کافی وجود داشتهباشد. یکی از مخاطبان پیشنهاد میکند در هر روز فقط دو فیلم به نمایش درآید و بین این دو و پس از دومی جلسه گفتگو با کارگردان برگزار شود.
این مخاطب عزیز به نشستهای گپوگفت پس از نمایش فیلم در شب های فیلم خانه اردیبهشت اودلاجان ارجاع میدهد که ثمره و حس خوبی دارد. اما در طرف مقابل مخاطبانی هستند که معتقدند در چنین رویدادی، که ممکن است سالی یک بار برگزار شود، هرچه بیشتر فیلم ببینیم بهتر است. به طور مشخص، امسال در رویداد «مستند ببینیم» 18 اثر را دیدیم در شش روز در دو هفته. اگر قرار باشد در هر روز دو فیلم ببینیم، در این بازه زمانی فقط 12 فیلم خواهیمدید، اگر بخواهیم 18 فیلم را با نمایش دو فیلم در روز ببینیم، طول رویداد به سه هفته میکشد که زمانی طولانی است. باید فکری کرد!
امر فرهنگی
از نظر برخی مخاطبان، آنچه که ویژگی یک رویداد را تعریف میکند، مبانی نظری پشت آن است. به نظر مرجان یشایایی، «اینکه ما بتوانیم در مورد ساختار و ریزهکاریهای سینمایی و فنی آثار نظر درست بدهیم یا نه، فرع قضیه است.
مهم آن است که ما با یک امر و رویداد فرهنگی مواجه هستیم نه فقط یک رویداد سینمایی. همینکه صاحب اثر فارغ از قضاوت له یا علیه فیلمش، آن را به نمایش میگذارد و واکنش حسی و محتوایی مخاطب را متوجه میشود، کافی است و انتظاری بیش از این نباید از یک رویداد فرهنگی داشت.
رویداد «مستند بینیم» روال تازه و موثری برای نمایش تعدادی فیلم مستند با ارزش را تجربه کرد که احتمالا توسط نهادها و گروههای دیگر به عنوان الگو مورد استفاده خواهدبود». این موضوع را تقریبا همه مخاطبان قبول داشتند که روال و منش «مستند ببینیم» تازه و خوب بود.
در جهان و جامعه آشفتهای که در آن زندگی میکنیم نیازمند آرامش و مودت هستیم. از اینکه همیشه در معرض قضاوت دیگران باشیم، خسته شدهایم. بهتر آنکه فقط به وجه زیبای زندگی بپردازیم تا به نازیباییها. بهتر آنکه در کنار هم بنشینیم و چند اثر مستند را ببینیم، بیآنکه مترصد قضاوت باشیم یا نگران امتیاز گرفتن یا نگرفتن این یا آن اثر. یکی از مخاطبان که روانشناس است، عقیده دارد «اصولا ارتباطگرفتن و همذاتی با سینمای مستند سخت است. عادت داریم فیلم داستان داشته باشد و یکونیم دو ساعت هم طول بکشد.
ولی وقتی چند اثر خوب میبینیمو زیباییهای اثررا حس میکنیم یواش یواش معتاد مستند میشویم و همین امر سبب میشود از آن گوشه شهر در ترافیک همیشگی خیابان راهمان را به خانه اردیبهشت اودلاجان کج کنیم که فیلمی ببینیم و لذت ببریم و گپی بزنیم».
رویداد بعدی؟
فخرالدین سیدی با لحنی تشویقآمیز از اجرای این رویداد اظهار رضایت میکند و آن را موفق و موثر تلقی میکند. معتقد است «طوری شده که حاکمیت حاضر نیست هیچ شمع روشنی را در هیچ کجای شهر تحمل کند. مکانهایی مثل اینجا حکم آن شمعها را دارند. تعدادی معدود ولی دلنشین. درست است که هر شمع در قیاس با نیاز جامعه حکم شمعی در بیابانی تاریک را دارد، اما بالاخره شمع است و روشنایی دارد. پس باید تقویت و تکرار شود تا کاملا به ثمر برسد».
به باور او، «تجربه اول «مستند ببینیم» کاملا موفق بود و فیلمهای بسیار خوبی را دیدیم. بدون بازبینی و ممیزی. هر فیلمسازی گفت فیلم دارم، گفتیم بیاور. این رویداد بدون فراخوان عمومی برگزار شد و فیلمها به صورت محفلی و دوستانه شناسایی و جمع شدند.» سیدی به اثرات مثبت این رویداد چنان امیدوار است که پیشنهاد میکند هر ششماه یکبار برگزار شود، ولی وقتی به انرژی و تلاشهایی که برای هر رویداد توجه میکند، معتقد میشود اجرای هرسال یک رویداد کافی است.»
درباره ثمرات این رویداد، یکی از مخاطبان به این نکته اشاره میکند که «نمایش فیلم در چنین رویدادی دوسویه دارد. سویه اولش به ما مخاطبان اثر مربوط میشود که میآییم و یک مستند میبینیم، ولی سوی دومش به فیلمسازان، بخصوص فیلمسازان جوان مربوط است که فرصتی پیدا میکنند برای ارائه اثر خود. هر فیلمسازی به امید دیده شدن فیلمش آن را میسازد حتی اگر سفارشی باشد و کارفرما داشتهباشد». با استناد به نظرات و واکنشهای مخاطبان رویداد، لازم است درباره آینده آن تصمیم و برنامه درست اتخاذ کنیم. قاعدتا، رویداد آتی باید بهتر و غنیتر از رویداد امسال باشد. خلاصه آرا و نظرات مخاطبان، به صورت خلاصه به شرح زیر است.
«مستند ببینیم»
با بحث و گفتگوهای نسبتا کامل درباره نام رویداد، با تاکید بر اینکه رویداد باید همین حس و حال آزاد و رها را داشتهباشد و از تداعیشدن فرم و دیسیپلین جشنوارههای رایج پرهیز کند، رای همگان بر این قرار گرفت که نام رویداد «مستند ببینیم» باشد. اگر جزء پیوست هم داشتهباشد، بهتر است با مضمونی مشابه «لذت ببریم» باشد.
همه مخاطبان بر این مرام و مبانی وفاق نظر داشتند که هدف رویداد باید شادابی فضای فرهنگی و هنری باشد و به همین دلیل جزء پیوست نام رویداد باید متضمن این مبانی و حس باشد. درباره تعداد فیلمها و روزهای نمایش هم بحث شد و توافق عمومی بر این قرار گرفت که 18 فیلم در شش روز مناسب است و نه افزایش روزهای نمایش و کاهش نمایشهای روزانه مناسب است نه فشردهشدن نمایشها در هر روز. با اینحال، توافق شد درصورت امکان فیلمهای رویداد آتی بیش از 60 دقیقه نباشند. رویداد با موضوع مستندهای کوتاه و نیمهبلند برگزار شود تا فرصت محدود ولی موثری برای گفتگو در خلال نمایشها وجود داشتهباشد.
درباره این امکان که در صورت اعلام فراخوان عمومی برای پذیرش فیلم، تعداد فیلمها بیش از ظرفیت نمایش رویداد باشد، چه روشی را باید در پیش گرفت که شائبه «انتخاب» از میان فیلمهای داوطلب نباشد، تصمیم مشخصی اتخاذ نشد و فقط در همین حد توافق شد که فیلمهای بیش از 60 دقیقه پذیرفته نشوند.
خود این تصمیم ممکن است تعداد فیلمهای داوطلب را به صورتی محسوس پایین بیاورد. نهایتا این موضوع به روند امور و چرخش چرخ روزگار گذاشتهشد. راهحل دیگری که پیشنهاد شد «موضوعی» کردن رویداد بود. دراین صورت، با فراخوان هم امکان حضور همه فیلمها نخواهدبود و تعداد آنها در حد ظرفیت رویداد خواهدشد.
برنامه ویژه هرماه
مخاطبان برنامه، تایید و تاکید کردند بمانند رویداد اخیر، هر رویداد سالهای آتی «به افتخار» یک شخصیت زنده فیلمساز، یا «به یاد» یک شخصیت درگذشته برگزار شود و ادای دینی باشد برای آن عزیزان. نامهایی هم پیشنهاد شد.
فخرلدین سیدی پیشنهاد کرد، هرماه یک نیمهرویداد برای معرفی یک مستندساز برگزار شود. به این شکل که در هر سه «چهارشنبه»اول هرماه طبق روال عادی گذشته یک فیلم نمایش دادهشود و چهارشنبه و پنجشنبه آخر ماه اختصاص به معرفی یک مستندساز اختصاص یابد و چهار اثر او در دو روز نمایش داده شود. با این برنامه این امکان فراهم میشود که در هرماه هفت فیلم مستند ببینیم و آشنایی بهتری با عزیزان مستندساز پیدا کنیم.»
این پیشنهاد فخرالدین سیدی مورد استقبال حاضران قرار گرفت و امکان برگزاری آن هم بررسی شد. یادآور شویم که در سال و ماههای گذشته بزرگداشتهایی در شبهای فیلم داشتیم.مثلا برای عباس کیارستمی و محمدرضا مقدسیان با نمایش چهار فیلم در یک ماه بزرگداشت برگزار کردیم و به افتخار فرهاد ورهرام و ارد عطارپور چهار اثر از هریک را در یک ماه نمایش دادیم.
الان میخواهیم چهار فیلم هر نامزد بزرگداشت را در دو روز نمایش دهیم و ببینیم. در صورت موفقیت این طرح، خانه اردیبهشت اودلاجان سهم خود در ارتقای فرهنگ مستندبینی را افزایش میدهد و تبدیل به یک کانون پرکار در ارائه آثار سینمای مستند میشود. این برنامه احتمالا از دیماه شروع خواهدشد با کسانی چون خسرو سینایی، ناصر تقوایی، مصطفی فرزانه.