دریای پارس که شد خلیج فارس!
«بر اساس مطالعات باستان‌شناختی، ظاهرا برای نخستین بار نام ایلام در حدود نیمه هزاره سوم پیش از میلاد در متون آشوری ثبت شده‌است. از این روی، پاره‌ای از مورخان تاریخ ایلام را از حدود سال‌های ۲۶۰۰ تا ۲۵۰۰ قبل از میلاد حدس زده‌اند. بین باستان‌شناسان، مورخان و ایلام‌پژوهان درباره وسعت قلمرو ایلام نیز اختلاف نظر وجود دارد، اما شکی نیست که مناطقی شامل استان‌های امروزی خوزستان، لرستان (اوان؟)، اصفهان، پشت‌کوه، بخش‌هایی از استان فعلی فارس (انشان/ انزان؟)، بخش‌هایی از سیستان و بلوچستان، قسمتی از جنوب غربی ایران و کرانه‌های جنوبی خلیج فارس امروز، روزگاری جزو قلمرو امپراطوری ایلام به شمار می‌رفته‌است. از این رو، تمدن ایلام روزگاری از شمال به کرمانشاه، از غرب به رودخانه دجله و از جنوب به سواحل خلیج فارس و شبه جزیره بوشهر محدود می‌شده‌است. شاهنشاهی ایلام در ناحیه غرب با حوزه تمدنی و فرهنگی بین‌النهرین و تمدن‌های پیشرفته‌ای چون اکد، بابل و آشور همسایه و هم‌مرز بود و از هزاران سال قبل از میلاد بین ایلام و پادشاهان حاکم بر بین‌النهرین جنگ و ستیز بوده‌است. علاوه بر جنگ، میان این دو حوزه تمدنی و فرهنگی، البته مراوده اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیکی نیز وجود داشته‌است. تمدن ایلامی برخی از مقولات مذهبی، فرهنگی، همچون برخی از خدایان، خط و کتابت و هنری چون موسیقی را نیز از تمدن‌های بین‌النهرین اخذ و اقتباس کرده‌است. جغرافیای ایلام نیز در طول چندهزار سال تاریخ این تمدن، دائم دچار تغییر و تحول شده‌است. گاهی مرکز آن در فارس (انشان) و گاهی شوش (سوزیانا) و برخی اوقات جاهای دیگر بوده‌است. بسیاری از مورخان و ایلام‌‌شناسان تا مدت‌ها و حتی تا سال‌های هفتاد قرن بیستم، مرکز اصلی ایلام را شوش تلقی می‌کردند، اما با کشف هزاران لوح ایلامی در سال‌های ۱۳۵۰ در تخت جمشید، امروزه دیدگاه‌ها در این باره را به‌کلی دگرگون کرده‌است.»
دریای پارس، لییان؛ بندر بوشهر در عصر ایلامیان؛ گردآورنده: عبدالکریم مشایخی؛ انتشارات تات؛ چاپ اول ۱۴۰۲؛ ص ۱۸
(مجموعه گفتارهایی از دکتر عبدالمجید ارفعی، قاسم یاحسینی و دکتر عبدالکریم مشایخی، با تصاویر و متن‌های انگلیسی)
