مادرِ تلگراف امروزی
«از میان ساسانیان که با برانداختن حکومت پادشاهی تیرهای (فدراتیو) اشکانی بزرگترین ستمها را در تاریخ ایران کردند و ستمهای پسینشان به ایرانیان در شاهنامه یا دیگر نامههای ایرانی آمدهاست، تنها همین بهرام گور است که نشانهای از پادشاهی دوره کیانیان به شمار میرود؛ و در پهلوانی و رای و خرد و مردمداری و کشورداری و بزم و رزم سرآمد بود. مردم در زمان او رامش هنگام کیانی را داشتند و همه از او به نیکنامی یاد کردهاند، و این سخنان نه تنها برای ستایش آن شاه آزادمرد گفته میشود، بلکه برای نشاندادن نمونهای از زندگی ایرانیان باستان در زمانی نزدیکتر نیز شایسته مینماید.
در یک چنین همداد بزرگ، دستگاههای فرماندهی، خویش را پایکار مردمان و مردمان نیز خود را جانفشان فرماندهان میدانستند و از همه دستاوردهای دیوانی بهره میبردند. در این گفتار تنها یک نمونه را یادآور میشوم که نمونهای باشد برای همه بهرهدهیها؛ و آن بهرهوری همه مردمان ایران از دیوان بَرید (پست و تلگراف) بوده باشد. از دوره کیانیان تا دوره قاجار و پیشآمدن «پست بینالمللی» به شیوه امروز.
یونانیان باستان با شگفتی فراوان از پدیدهای در ایران یاد میکنند که به یاری آن آگهیها از دوردستها (یک روزه از آسیای کوچک به شوش) میرسد. یا یک فرمان شاهان به دورترین مرزهای کشور میرسد. آن پدیده، آگهیرسانی با آتشافروزی بر افراز میلها یا برجهای بلند بود که کنار جادهها ساخته شدهبود و با نشانههای ویژه، آگهیها یا فرمانها را از یک برج به برج پس از آن میرساندند، تا به جایی که میخواستند برسد. و این شیوه را مادرِ تلگرافهای امروزی میخوانند. در کنار این کار، مردانِ نامهبر بر اسبان آماده بودند که نامهها را از یکدیگر میگرفتند و به سوی میل پس از آن میرساندند و دوری هر دو میل از یکدیگر به اندازهای بود که یک اسب تازهنفس بیآنکه در راه بماند، بتواند آن را به تاخت بپیماید! و این راه ۱۵۰۰ گز بود. چون یونانیان به این پدیده در زمان هخامنشیان برخورد کردهبودند گمان بردهاند که در همان زمان نیز پدید آمدهاست و فرهنگنامهنویسان جهان نیز پیدایی آن را به زمان هخامنشیان میرسانند. اما نگارنده به گواهیهای کهنتر از آن هنگام دست یافته است که یکی از آنها نامه یادگار زریران است که به دبیره پهلوی برجای ماندهاست. . و این سند نشان میدهد که دستکم در زمانی پیرامون زندگی زرتشت، نزدیک به ۳۵۰۰ سال پیش آگهیرسانی با آتش و نیز کار پیکها. . در ایران روایی داشتهاست.»
حقوق جهان در ایران باستان؛ فریدون جنیدی؛ نشر بلخ؛ چاپ سوم؛ ۱۳۸۹؛ ص ۲۰۱
(کتاب جذابی است در حوزه حقوق در ایران باستان. حقوق فردی، اجتماعی و جهانی. از جمله درباره آزادیها و رفتارهای مدنی.)
