آلمان، انگلیس، سوئد و ایران
«از دیگر عمال بسیار فعال، واسموس قنسول معروف آلمان در بوشهر. او کسی بود که در جریان جنگ دردسرهای زیادی برای ما ایجاد کرد و سبب شد تا بعدها تعدادی از انگلیسیهای ساکن شیراز به اسارت طوایف یاغی ساحلی درآیند. واسموس در طول سفر دوسه ماههاش به شیراز در ۱۹۱۳ بیوقفه در حال فعالیت بود. او بهطور مداوم به گوشه و کنار ایالت فارس سر میزد و با ایلخانهای قبایل کوچنشین و کدخدایان و غیره طرح دوستی میریخت و در عین حال با حکمران فارس و افسران سوئدی هم روابط صمیمانه برقرار میکرد. واسموس از نژاد ساکسون بود؛ مو بور و خوشقامت. وی خلق و خوی خوشایند و رفتاری دوستانه داشت. من و او بارها باهم ملاقات و از یکدیگر پذیرایی کردهبودیم. حتی به شکارهای کوتاهمدت رفتهبودیم. البته پرواضح بود او طبق دستور دولت متبوعش اطلاعاتی جمعآوری و با ایلخانها و سایرین دسیسهچینی میکرد. اما چون در آن زمان نفوذ آلمان در مناطق داخلی ایران چندان محتمل به نظر نمیآمد، ما واسموس را جدی نمیگرفتیم . فقط حرکاتش را زیر نظر داشتیم و به وزیر مختار انگلیس گزارش میکردیم. از این رو رابطه دوستی ما با او بسیار صمیمانه بود.
در اواسط تابستان ۱۹۱۴ (۱۳۳۲) هیجده ماه بود که قنسول انگلیس در شیراز بودم. در این مدت وقت و فرصت کافی داشتم تا شناخت لازم در مورد حکومت فارس و اوضاع و احوال آنجا به دست آورم و درباره مسائلی که همواره بر جنوب ایران و خصوصا بر ایالت فارس اثر میگذاشت، به نتایجی هم برسم. پیش از آنکه درباره این مسائل پیشنهادات رسمی خود را تسلیم وزیر مختار کنم، شایسته دانستم که راجع به کلیه این امور شخصا با ایشان مذاکره نمایم. بنابراین، بعد از درخواست ملاقات حضوری و کسب اجازه راهی تهران شدم. از آنجا که پاسگاههای ژاندارمری در طول مسیر شیراز- تهران مستقر و اوضاع نسبت به زمستان ۱۹۱۲ که من به شیراز رفتهبودم، بهطور چشمگیری بهتر شدهبود، از محافظ بینیاز شدم و توانستم این مسیر را همراه با پیشخدمت ایرانیام با درشکه و اتومبیل طی کنم. در قم، واقع در نود مایلی (حدود صد کیلومتری) تهران، دوستم آقای لوکنت، وزیرمختار فرانسه در تهران را ملاقات کردم . . . »
از مشروطه نا جنگ جهانی اول؛ فردریک اوکانر؛ ترجمه حسن زنگنه؛ نشر شیرازه؛ چاپ پنجم؛ ۱۴۰۲؛ ص ۹۶
(این کتاب خاطرات کنسول انگلیس در فارس است و طبیعی است که روایت خودش را از رویدادها و اوضاع ایران نقل کرده.)
