مستند بر‌‌ سر خاک

 بیست و سومین شب فیلم خانه اردیبهشت اودلاجان

فیلم و فیلم‌ساز توسعه‌گرا
متاسفانه، در بسیاری موارد، «رشد» را با «توسعه» اشتباه می‌گیرند. نتیجه آن می‌شود که با بوق و کرنا در طبل خودکفایی فلان محصول کشاورزی یا بهمان رشته فنی می‌کوبیم و مردم را دور خود جمع می‌کنیم، ولی چند سال یا چند دهه بعد، متوجه می‌شویم همین به اصطلاح خودکفایی چه عوارض بلندمدت و خسران‌بار بر هستی و محیط زندگی ما زده. این قصه، البته، تازه نیست. دهه‌ها است که گرفتار این نگاه و تفکر هستیم. باید نگاه‌مان به سرنوشت کشور و جامعه را از اساس تغییر دهیم. این ره که می‌رویم معلوم نیست به کجا می‌رود.
اگر روزی سنگ کشت نیشکر را به سینه می‌زدیم و در رویای خوکفایی کاغذ و معاش بودیم، امروز دغدغه تولید ریزگردهای آن را داریم. اگر دیروز افتتاح فلان سد بزرگ در جنوب را با سازودهل جشن می‌گرفتیم، امروز درد و مصیبت کشاورزان و دامداران خوزستان را باید شاهد باشیم که همان سد باعث شوری آب کشاورزی شده. و ده‌ها مثال دیگر.
فرونشست زمین و پایین رفتن سطح آب زیرزمینی نیز از آن قصه‌های پرغصه است. با تمام قوا به غارت زمین، خاک و آب پرداختیم و نمی‌دانستیم تبعات آن، روزی نه چندان دور دامن ما را خواهدگرفت. فقط چند دهه لازم بود تا مصیبت بزرگ و بحران بزرگ فروچاله‌ها و فرونشست زمین خودش را نشان دهد.
می‌توان ادعا کرد، البته با تاسف، برخلاف نیاکان خود، ما «دانایی» لازم برای استفاده درست از آب و خاک را نداریم. ما به «رشد» می‌اندیشیم و «توسعه» را فدای آن می‌کنیم. به «دانش» خود می‌بالیم و «دانایی» و خرد را فراموش می‌کنیم.
مستند «بر سر خاک»، گواه و روایتگر بسیار امین و دقیق این مصیبت است. اما سوگواری نمی‌کند، گریه سر نمی‌دهد، هشدار می‌دهد. تلنگر می‌زد و می‌کوشد ما را از خواب غفلت و ویرانگری بیدار کند. البته اگر خودمان را به‌خواب نزده‌باشیم که بیدار کردن‌مان بسیار سخت است.
محسن خان‌جهانی اصل، سازنده این مستند، از متولدین اردیبهشت است و خوب می‌داند سرسبزی و نشاط چه نعمت بزرگی است. او ۴۲ سال دارد. در شهرری به دنیا آمده. از جمله کسانی است که سعی دارد با نگاهی متفاوت به سراغ موضوع‌هایی خاص برود. او فعالیت فیلم‌سازی خود را با «توپ من» که فیلمی کوتاه و داستانی بود، آغاز کرد و در همان ابتدا در سی و یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم رشد، جایزه بهترین فیلم گفت‌وگوی تمدن‌ها را کسب کرد. پس از این فیلم، آثار داستانی دیگری چون یک روز تعصیل (۱۳۸۱)، نماز آخر (۱۳۸۲) و آخرین مرد روستا (۱۳۸۳) را ساخت.
در سال ۱۳۸۳ با فیلم مستند «من لیدر هستم» پا به عرصه مستندسازی گذاشت و پس از آن در سال ۸۴ مستند «محسن فیلم می‌سازد» و «خواهران حافظ» را کارگردانی کرد. او هم‌چنین تله‌فیلم «اجیر» را برای شبکه دو سیما کارگردانی کرده‌است. خان‌جهانی در سال ۸۶ سه فیلم «کلید»، «سند آزادی» و «پرواز ۶۵۵» را ساخت و پس از آن «کلاه شیشه‏‌ای»، «یار دبستانی»، «تکیه کن»، «شهر پولکی» را کارگردانی کرد. از دیگر فیلم های معروف این کارگردان باید اشاره کرد به «انتهای خیابان پاستور» و «آزادراه».

برای برگزاری مطلوب برنامه، هم‌نوا با شیوه‌نامه‌های بهداشتی، تعداد محدودی امکان حضور و تماشای فیلم را دارند.