93 قبر یهودیان لهستانی
«ازجمله وقایع تاثیرگذار دیگر بر زندگی یهودیان ایران، کوچ دسته‌جمعی و فرار گروهی از خانواده‌های لهستانی را که از ترس رژیم هیتلری به ایران آمده و پناه جسته بودند و در میان آن‌ها جمعی از یهودیان لهستانی نیز حضور داشتند و در سال‌های ۱۹۴۲-۱۹۴۳ به تهران رسیدند، می‌توان یادآور شد. هم‌چنین مهاجرت اجباری یهودیان عراقی به ایران را بعد از وقایع سال‌های ۱۹۴۷ م. و کودتای سلطنتی در عراق را به عنوان نمونه دیگر می‌توان ذکر کرد. یهودیان لهستانی و روسی که از چنگ فاشیست‌های هیتلری گریخته‌بودند، از طریق قفقاز به ایران آمده ورقی از اقدامات وحشیانه نازی‌ها را بر صفحه تاریخ نوشتند. بیش از پنج‌هزار نفر آواره مسیحی و یهودی در گروه‌های مختلف، اواخر مرداد ۱۹۴۱ از طریق بندر انزلی به ایران آمده، در اردوگاه‌های پناهندگان در تهران اسکان داده‌شدند. از این عده حدود هزار و پانصد نفر یهودی بودند.
جامعه کلیمیان ایران سعی می‌کرد با یهودیان لهستانی و روسی ارتباط برقرار کند و به آن‌ها کمک‌رسانی کند. این پیش‌آمد وسیله‌ای برای یک نوع اقدام جمعی و فکری شده‌بود و منجر به آن شد که یهودیان لهستانی در حاشیه گورستان یهودیان سکنی گزینند و بعضی از آن‌ها در خانواده‌های یهودی تهران پذیرفته شدند. ولی تشکیل دفتر آزانس یهود در سال ۱۹۴۲ در تهران و گسترش فعالیت سازمان صهیونیستی سیاسی امکان کمک و ارتباط را از کلیمیان ایران گرفت و سازمان‌های صهیونیستی عملا عهده‌دار مدیریت و مهاجرت جمعیت یهودی لهستانی‌ها از ایران به فلسطین شدند. اکثریت یهودیان لهستانی در ژانویه ۱۹۴۳ به کمک آژانس یهود در ایران با یک کشتی مسافربری از بندر آبادان حرکت کردند و در ۱۸ فوریه ۱۹۴۳ به بندر حیفا در فلسطین رسیدند. عده‌ای از آن‌ها نیز در ایران ماندند و گروهی دیگر بعدها به لهستان یا به آمریکا مهاجرت کردند. هم‌اکنون در گورستان یهودیان واقع در جنوب شرق تهران، ۹۳ قبر یهودیان لهستانی وجود دارد که اخیرا به وسیله سفارت لهستان در تهران بازسازی شده و سنگ قبرهای جدید روی مقبره‌ها نصب گردیده‌است که گواه یهودی‌ستیزی نظام هیتلری و بخشی از فاجعه دردناک «هولوکاست» است.»
گزارش یک دوران؛ سی‌سال زندگی یهودیان ایرانی؛ هارون یشایایی؛ نشر ماهریس؛ چاپ چهارم؛ ۱۴۰۳؛ ص ۱۲۵
(تجربه هارون یشایایی است از دوران مسئولیت و مدیریتش بر انجمن کلیمیان ایران و برخی سازمان‌های کلیمی دیگر در ایران)
