پس از دیدن مستندهایی که دیگران ارائه کردند، از جمله اثر بسیار مهم سیف‌الله صمدیان، تیم ثانی و نشان تصمیم می‌گیرند از روند کارگاه‌های آموزشی‌هنری کیارستمی در این کشورها یک مستند تهیه کنند.

اول مستندی می‌شود با چهارساعت، دومی با دوونیم ساعت و نهایتا همین گزینه نمایش‌داده ‌شده ۹۷ دقیقه‌ای.

او اعلام می‌کند تدوین راش‌های فیلم در سال ۱۴۰۰ انجام شده و به دلیل شیوع کرونا و محدودیت اجتماع، زیاد دیده نشده.

با این‌حال در بیش‌از پنجاه رویداد جهانی به نمایش درآمده و از چندین جشنواره هم ازجمله از آمریکا، یونان، کلمبیا و اوراسیا جوایزی هم گرفته.

به گفته نشان، جایزه جشنواره آمریکایی«کوهستان سبز» که توسط ‌جمعی از کلیساها برگزار می‌شود، ارزش بیشتری دارد چون در متن ستایش از فیلم نوشته که این فیلم در عین دارا بودن ارزش‌های فنی و هنری، نه پورنو دارد، نه خشونت. مبتذل و مبتدی نیست و به ارزش‌های انسانی و ارتقای منزلت انسان می‌پردازد.

کار، سرچشمه زیبایی

این مستند نکات بسیار ریز مدنی و فنی دارد. نشان از این می‌گوید که تمام فیلم، تقریبا به‌طور کامل، واقعی و رئال است.

حتی اصلاح رنگ و نور در آن انجام نشده تا حس‌وحال گزارشی آن حفظ شود. او این نکته را در پاسخ مخاطبی می‌گوید که سکانس و پلان‌های انتهایی فیلم ترکیب رنگ بسیار شاداب و جذابی دارد و تصور می‌شود در رنگ‌های طبیعت دست برده شده‌ باشد.

حتی چیدمان عناصر صحنه هم بسیار خاص است. حضور پرنده، قایق بادبانی، شنای مردی در ساحل دریا، فروشنده دوره‌گرد شال وخیلی عناصر دیگر که یک پلان را این قدر جذاب‌ و دیدنی می‌کند.

اما از این شگردها گذشته، مضامین مهمی در جریان کارگاه ردوبدل می‌شود. کیارستمی درنقد داستانی که یکی از هنرآموزان نقل می‌کند، به روش‌های مختلف تاکید می‌کند کارگری که کار نمی‌کند زیبایی ندارد.

کسی که در حال استراحت‌ و لمیدن است زیبا نیست. و به هنرآموز توصیه می‌کند دوربینش را‌ روی کارگران زوم کند و ببیند کدام‌یک از آن‌ها واقعا کار می‌کند و عرق می‌ریزد. به هنرآموز می‌گوید نباید برای نشان دادن کار زیاد کارگر آب به پشت پیراهن او بپاشید. 

بهروز نشان، تهیه‌کننده و مشاور کارگردان به این موضوع هم اشاره می‌کند که اگر کیارستمی در کارگاه فیلم‌سازی به هنرآموزها تاکید می‌کند مساله را ساده ببینند و با حداقل امکانات کار کنند، خودش هم چنین بود. هرگز اسیر امکانات نبود. حتی نبود امکانات اجتماعی را هم مانع کار نمی‌دانست.

او به تمام معنا یک هنرمند موفق بود. کارش را می‌کرد و متوقف نمی‌شد. او درمورد لوکیشن هم ساده‌گیر بود.

از نظر او همه نقاط عالم می‌تواند لوکیشن یک اثر باشد، بسته به این است که با چه عینکی به آن نگاه کنید. یکی‌از سینمایی‌ها جمله معروفی درباره او دارد: «کیارستمی سرطان لوکیشن دارد!».

قصه و درون‌مایه ایرانی

یکی از مخاطبان علاقمند است بداند چرا کیارستمی به قصه و درون‌مایه‌های ایرانی علاقمند است و چرا مخاطبان بین‌المللی او این آثار را می‌پسندند.

نشان درپاسخ این مخاطب به دو موضوع اصلی اشاره دارد: «نخست این‌که اقبال از عباس کیارستمی در جهان صرفا به‌خاطر قصه ایرانی نیست.

آن‌چه که اثار او را مقبول همه مردم عالم کرده، جهان فکری و مشرب مدنی اوست. در تمام آثار کیارستمی عشق به زندگی و عشق به مردم موج می‌زند. او آیه یاس نمی‌خواند و غر نمی‌زند. با هر امکان و ابزاری فیلمش را می‌سازد و در این ارتباط چنان وارسته و کامل است که کاملا از حوزه روزمرگی و سیاست‌زدگی دور است و انرژی‌و وقت خود را مصروف این بازی‌ها نمی‌کند.

او در این‌امر کاملا صادق و واقعی است. این صداقت و واقعی‌بودن، به‌خودی خود، در آثار او منعکس است و آن‌ها را دلنشین و خودی می‌کند. علت اصلی اقبال وعلاقه مردم به‌آثار کیارستمی همین درون‌مایه است نه صرفا قصه ایرانی.»

نشان در توضیح دلیل دوم علاقمندی مردم به‌آثار کیارستمی را همان درون‌مایه و قصه ایرانی می‌داند اما توضیح روشن‌تری دارد. «اگر می‌خواهید بین‌المللی باشید نخست باید ملی باشید.

این‌جا ما با کارت پستال روبرو نیستیم. منظری بسیار عادی است. ولی پاکیزه و مرتب. همان‌نگاهی که هر انسان فرهیخته به اطراف خود دارد. کیارستمی یک انسان پیشرفته و هنرمند بود. در عین‌حال که ساده و عادی بود. با فرهنگ و پیشرو هم بود.

قصه عصای گمشده!

معمای نام مستند و پاسخ کیارستمی به هنرآموزی که ازمولانا درباره کنارگذاشتن عصا در درجات بالای سلوک و هنر می‌گوید و از کیارستمی می‌پرسد آیا نمی‌خواهد عصا را کنار بگذارد؟ یکی از نکات مورد علاقه مخاطبان بود. کنجکاو بودند بدانند چرا نام مستند «کیارستمی و عصای گمشده» است.

در مستند، کیارستمی با فروتنی و کمی‌ هم‌ شیطنت می‌گوید خودرا اصلا در مقام مقایسه با مولانا نمی‌داند و برعکس خود را ذره بسیارکوچکی می‌داند که هنوز هم به آن عصا نیاز دارد.

در این‌جا نیز کیارستمی به موضع بسیار روشن و مهمی اشاره دارد. در سال‌های نه چندان دور که هنرمندان کشور از سختی راه و صعوبت فعالیت هنری رنج می‌کشیدند و کم‌کم به خمود و دلمردگی کشانده می‌شدند، برخی‌از هنرمندان تمسک به عرفان اشعار مولانا و شمس را چاره کار دانستند و ترانه و تصنیف‌های کشور پر شد از این بن‌مایه.

در آن ماجرا تعداد بسیار کمی از هنرمندان مثل شجریان بودند که به این ورطه نیفتادند و راه خود را رفتند. شجریان سراغ شعرهای سعدی و حافظ رفت و رندانه از مهلکه جان سالم به‌در برد.

اشاره کیارستمی به عصای موردنظر یادآور آن جریان است. با شیطنت و طنزی خفته خودش را از دسته عارف‌نماهای مصلحت‌اندیش جدا می‌کند و به طرف مقابل فرصت نمی‌دهد او را درگیر چنین بحث‌های ماورائی بکند.

همه می‌دانند اگر کیارستمی به دامن آن بحث‌ها می‌افتاد و پوشش و روکش «معناگرائی» را برای آثارخود برمی‌گزید، امروز آنی نبود که هست. همه این صفات برجسته، ما را به این جمله می‌رساند که «حیف شد کیارستمی از میان ما رفت»