آن بخش از جامعه که در شرایط عادی و بدون تنش اجتماعی، زندگی آرام و احتمالا ادیبانه‌ای دارد ولی وقتی تنش‌ها وچالش‌های اجتماعی بستر اصلی جامعه را می‌پوشاند، از لاک خود بیرون می‌آیدو به کنشگر تبدیل می‌شود.

سیمین چنین روندی را طی کرده. نکته جالب آن‌که او در سال‌های جوانی و قبل از اتقلاب، به گفته خودش سری پرشورداشت و«کله‌اش بو قورمه‌سبزی می‌داد» ومثلا در جرگه هواداران جنبش صلح حزب توده قرار می‌گرفت ولی به راحتی خود را از آن جرگه و تمام جریان‌های سیاسی بیرون می‌کشد و غرق در شعر و ادب می‌شود.

با این‌حال، در دو سه دهه اخیر مجددا وارد عرصه می‌شود ولی این‌بار نه عرصه سیاسی،  بلکه عرصه مدنی و اجتماعی. تفاوتی بسیار چشمگیر و شاخص در زندگی فردی‌و اجتماعی این بانوی شعر معاصر ایران. از این زاویه است که شنیدن شرح‌حال او جذاب می‌نماید. سرگذشت یک تحول.

«سیمینِ» فرمان‌آرا

این طرف قضیه، بهمن فرمان‌آرا قراردارد. فیلم‌سازی شاخص و مولف که بی‌نیاز از معرفی و تعریف است. در حوزه سینما، او یکی از قله‌های شناخته‌شده است. نگاه این قله سینما به قله شعر معاصر می‌تواند جذاب باشد. «ننه‌دلاورِ ما» شرح این نگاه و بیان است.

در این مستند یک‌ساعته، فرمان‌آرا هیچ تلاشی برای به رخ‌کشیدن خود ندارد. دوربین را در اختیار سیمین بهبهانی قرارمی‌دهدو می‌نشیند تا اوخودبگوید کیست و چگونه زیسته‌است.

سیمین هم بدون هیچ ادا و اطوار زاید، راحت و صمیمی سرگذشت خود را تعریف می‌کند از زمانی که در جنین مادر بود که پدرش او و مادر را ترک کرد تا جریان‌های اجتماعی ۸۸ و غیره.

صاف و پوست‌کنده بدون پرده‌پوشی و کتمان ارادی.این صمیمیت گفتار به بیننده و مخاطب هم منتقل می‌شود. یکی از مخاطبان می‌گوید «خیلی خوشایند است که سیمین بسیار راحت وصمیمی است.

انگار نه انگار که مقابل دوربین است. مخصوصا در صحنه‌ای از مستندکه داستان آن جشنواره است و انتظار داشته جایزه‌ای به او بدهند و نمی‌دهند و او ناراحتی خود را بیان می‌کند و تعریف می‌کند که نیما به دادش می‎رسد و اعلام می‌کند چون کسی شایسته دریافت جایزه نمایش نبوده، آن را بدهند به سیمین!».

یکی دیگر از مخاطبان مستند، معتقد است «این مستند، به هرحال یک سند تاریخی است که باقی خواهدماند و حتما در برهه‌های مختلف مورد استناد قرار خواهد گرفت.» 

با این حال این مخاطب معتقد است شاید می‌شد بزنگاه‌های دیگری از زندگی این بانو را هم نشان می‌داد. به باور او اگر «طرف گفتگوی سیمین نه یک دوست و آشنای سیمین، بلکه جوانی کنجکاو و اهل‌مطالعه می‌بود، حتما پرسش‌های چالش‌انگیزی مطرح می‌کرد که مستند را جذاب‌تر می‌نمود».

اما مخاطب دیگری، چنین تصوری ندارد. به باور او «این یک مستند با ساختار تاریخ شفاهی است و مستندساز قصد به چالش کشیدن راوی را ندارد.

به ویژه که این‌جا با شخصیتی روبرو هستیم که به هر حال یکی از بزرگان شعر و ادب معاصر است و هر سخن و نکته او می‌تواند عینا ضبط و مورد استناد قرار گیرد».

اما مخاطب دیگری اعتقاد دارد «در این مستند عموما به شخص سیمین بهبهانی پرداخته می‌شود نه به شخصیت شعری او».

او معتقد است با این مستند، شاید، می‌شدآموخت یا متوجه شد چگونه شعر یک شاعر در روند اجتماعی متحول می‌شود و رویدادهای شخصی و اجتماعی اطراف او چگونه او و شعرش را متحول می‌کند».

جسارت و صراحتِ سیمین

در پاسخ به این تردید، یکی از مخاطبان به خواندن قطعاتی از شعرهای سیمین توسط خود او در این مستند اشاره می‌کندو آن‌ها را شاهد همین تغییرذائقه شعری و شخصیتی شاعر تلقی می‌کند. هرچند شاید می‌شد کمی ریزتر و دقیق‌تر این وجه از تحول شاعر را بیان کرد. البته، در این صورت، ممکن بود صمیمیت و «دلی بودن» روایت کم‌رنگ می‌شد.

این مخاطب به نکته جالبی اشاره می‌کند که «امروز هم در جامعه فرهنگی، بخصوص دانشگاهی کسان زیادی را داریم که نسبت به اطراف خود حساس هستندولی برخلاف سیمین و فروغ واردعرصه مدنی و اجتماعی نمی‌شود.علاوه بر این، سیمین در شعر خود گرا های درست و خوبی دارد در زمینه نقش زنان در جامعه و در شعر».

دو تا سیمین داریم!

مخاطب دانش‌آموخته‌ای که با شعر و زندگی سیمین آشنا است، با استناد به پلان‌ها و سکانس‌های این مستند، معتقد است دو تا سیمین داریم.

«وقتی سیمین ازتقدیس شعر وشخصیت شهریار فراترمی‌رود و با اخوان ثالث دم‌خورتر می‌شود و بخصوص پس از نقد شعر او توسط حق‌شناس، سیمین راه تازه‌ای را در پیش می‌گیرد.

این مسیر تازه، همراه می‌شود با برخی اتفاقات اجتماعی در جامعه و روند تحول شاعر را تشدید و تقویت می‌کند.

در نتیجه این تحول، شاعر به چنان شخصیتی می‌رسد که در برخورد با مسائل فرافکنی نمی‌کند. مسئولیت خود را می‌شناسد و عمل می‌کند.

حب و بغض به کسی ندارد. خود را مسئول و پاسخگو دربرابر رویدادها می‌داند. هرچند باابزار شعر. و در این مقطع هست که توصیه نیما به او را شاهد هستیم».

نیما در برخورد با سیمین به نقاشانی اشاره می‌کند که با سه خط یک تابلو ترسیم می‌کنند و به سیمین هم توصیه می‌کند که «با ایجاز و کم‌گویی هم می‌توان شعر گفت و نیازی به پرگویی نیست»

بهمن فرمان‌آرا

بهمن فرمان‌آرا، در این روزها، جشن هشتادمین سال تولد خود را می‌گذراند.

او سوم بهمن ۱۳۲۰ به جهان خاکی ما هدیه شده‌است. بسیار شاخص‌تر از آن است که نیازی به معرفی داشته‌باشد. با این حال باید به وجه بسیار شاخص زندگی هنری و اجتماعی او اشاره کرد. آن‌هم ذوفنون بودنش در سینمااست.

کارگردان صاحب سبکی است که هریک از آثارش رویدادی است در سینمای ایران. به عنوان تهیه‌کننده با بسیاری از فیلم‌سازان برجسته مثل بهرام بیضایی، محمدرضا اصلانی و عباس کیارستمی کار کرده. به عنوان بازیگر هم در فیلم‌ها حضور دارد.

از همه مهم‌تر از ارکان مدنی سینمای ایران است و به تنهایی معرف سینمای مدرن و اصیل ایرانی است. در خبرها آمده که هوس ساخت سریالی باشکوه و جذاب با موتیفی ایرانی دارد، اگر مقدمات کار طبق خواست او فراهم شود.همه می‌دانند وسواس او در تدارک مقدمات ساخت یک فیلم بسیار بالا و خاص است.

او بهمن فرمان‌آرا است. تولدش مبارک!