سلام
اگر از ده معمار و شهرساز بپرسیم تعریف محله چیست، حتما ده پاسخ متفاوت میشنویم. حتی، گاه، تفاوت در حد اختلاف نظر اساسی است. در نظر برخی متفکران، محله مکان سکونت و استقرار حرفهمندان شاخه خاصی از تولید و خدمات است. مثال هم میزنند، مثلا محله مسگرها، کوچه اطبا و غیره. برخی معتقدند که محله مکان زندگی و تجمع افرادی از یک شهر است. مثل محله بهبهانیها، محله دهدشتی و غیره. دیگرانی هستند که محله را به اعتبار اتفاق خاصی که در آن میافتد میشناسند، مثل محله بازار یا محله اودلاجان. کسانی هم هستند که محله را مکان سکونت و استقرار تعدادی شهروند بر گرد فرد و شخصیتی مهم میدانند، مثل محله امیرخیزی یا محله شیخ حسین کاشی. البته بسیاری از محلهها هم به اعتبار مکانی خاص یا مقدس هویت پیدا میکنند، مثل محله امامزاده ابراهیم یا محله اهراب.
اینکه محله چگونه شکل میگیرد و حد و مرزش کجاست، یک وجه از مساله است. سوال مهم دیگر آن است که محله از چه اقشار و گروههایی تشکیل میشود. برخی معتقدند محله ترکیب طبقاتی مشخصی دارد، مثلا محله اعیان و اشراف است. برخی دیگر معتقدند در محله افراد از طبقات مختلف زندگی میکنند هم غنی دارد هم فقیر؛ و بهخاطر این تنوع طبقاتی است که شهر پایدار میماند چون اغنیا هوای فقرا را دارند و از حاد شدن تضاد طبقاتی در جامعه جلوگیری میشود. ملاحظه میشود که نظر و باور در خصوص تعریف و ویژگیهای یک محله بسیار متنوع و گاه متضاد است. اما، با هر نگرش و تعریفی، میتوان صفاتی عام برای یک محله را برشمرد. صفاتی همهشمول، که اگر نباشند محله هم نیست.
مثلا، در محله، مردم، عموما همدیگر را میشناسند. باهم سلام و علیک دارند، در عزا و عروسیهای همدیگر شرکت میکنند. اگر، حتی، سلام و علیک هم نداشتهباشند، باز، به معنای عدم آشنایی نیست. این آشنایی، یک مزیت مهم و اساسی دارد و آن اینکه امنیت در محله برقرار است. مثل معروفی است که میگوید «هیچوقت دنبال دزد در میان اهالی محله خودت نگرد». ادبیات ما پر است از شواهدی که نشان میدهد اهل محل از هم نمیدزدند.
اما، محله یک صفت عمده دیگر هم دارد. تمام نیازهای روزمره خانوادهها، باید، در محله مرتفع شود. از نان و قند و چای، تا خیاطی و پینهدوزی، در محل باید یافت شود. هم باید مسجد برای مراسم داشته باشد، هم مدرسه برای بچهها. حمام و غسالخانه هم جزو ضرورات محله است. اهالی نباید برای خرید گوشت و آذوقه به بیرون محله نیاز پیدا کنند. محله مکانی است برای آشنایی و همنوایی. محله است که تولید فرهنگ میکند. محله هویت دارد. محله نشانه دارد. محله گنگ نیست. البته، محله غریبدوست هم نیست!
نوشتهی بهروز مرباغی
سرمقاله نشریه اردیبهشت اودلاجان شماره ۲