یکی از بزرگ‌ترین مسجدهای تهران در محله ما قرار دارد: مدرسه و مسجد سپهسالار. در کنار عمارت مجلس، در بهارستان. بانی مسجد میرزا حسین‌خان سپه‌سالار، صدراعظم دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار است.

این کارگزار برجسته دولت، ظاهرا در ساخت و راه‌اندازی بناهای بزرگ استاد بود. باغ سپهسالار قزوین را هم همین شخص در زمانی کوتاه ساخت و مقر حکومت کرد. ساختمانی‌که امروز هم سرپا و سرحال و مورد استفاده است.

بنای مسجد سپهسالار در سال ۱۲۵۸، یعنی ۲۷ سال پیش از مشروطیت آغاز شد. ولی میرزا حسین‌خان دو سال بعد در مشهد درگذشت و دیگرانی از جنس و نسب او کار را ادامه دادند و الان این مسجد و مدرسه یکی از افتخارات معماری قاجاری است.

گفته می‌شود طراحی مسجد را مهندس مهدی‌خان ممتحن‌الدوله شقاقی انجام داده و معمار آن استاد حسن معمار قمی بوده‌است. از «حاج ابوالحسن معمار» و «استاد جعفرخان معمار باشی کاشانی» هم به عنوان دیگر معماران اصلی مسجد و مدرسه یاد می‌شود.

مدرسه و مسجدی که امروز می‌بینیم، نسبت به ابتدای امر توسعه زیادی پیدا کرده و در سال‌های مختلف بخش‌هایی به آن اضافه شده. از جمله تالار دارالقرآن یا شبستان و غیره.

یکی از وجوه این مجموعه، آب قناتی است که از حوض بزرگ میانی آن سر برمی‌آورد و پس از سیراب‌شدن مسجد و وضوی نمازگزاران به درون محله راه پیدا می‌کرد و وارد آب‌انبارهای خانه‌ها می‌شد. گفته می‌شود مظهر قنات حاج علی‌رضا که از جماران شروع می‌شد در این نقطه و در کنار حوض بزرگ بود.

یکی از ویژگی‌های معماری این مجموعه، تعداد بیش از حد رایج گلدسته‌ها است. هشت گلدسته بر بالای آن. بلندترین گلدسته ۳۷ متر ارتفاع دارد و کوتاه‌ترین مناره هم ۲۵ متر. یعنی در قد و قواره یک ساختمان ۷ طبقه. همه گلدسته‌ها با آجر ساخته شده‌اند. از نظر مهندسی ساخت هم این مجموعه واجد ارزش خاص است. محوطه بنا در آغاز به ژرفای ۱۷ متر گودبرداری شده و شفته‌ریزی محکمی انجام پذیرفته‌است.

مصالح اصلی در ساخت این مسجد آجر است که کم‌تر برای تزئین به کار رفته است. تزئیناتی چون یزدی‌بندی و مقرنس، کاسه‌بندی و کاشی‌کاری به گونه‌ای گسترده در این ساختمان بکار رفته‌است.