مدرسه و مسجد حاج قنبرعلی خان یکی از یادگارهای دوره قاجاریان در شرق منطقه دوازده است. ایــن بنای ارزشــمند تاریخی ۲۵ مهرماه سال ۱۳۸۳ با شماره ۱۱۲۰۹به ثبت می‌رسد.

بعد از ثبــت در اختیار حوزه علمیه مروی قرار می‌گیرد. این مسجد در خیابان مصطفی خمینی، کوچه شهید علی مرادی قرار دارد. این بنای ارزشمند تاریخی سال ۱۲۸۸ توسط سعدالدوله حاج قنبرعلی‌خان کرد مافی ساخته‌شد. او یکی از نزدیکان دربار ناصرالدین شاه بود. فردی خیر که تمامی املاک دور مسجد نیز از وی بوده و حالا وقف مسجد است.

این مسجد اسم‌های دیگری هم دارد که مسجد قنبرعلی، حوزه حاج قنبرعلی‌خان، مدرسه سعدیه و مسجد رضا مارمولک از جمله این اسامی هستند. این اسم آخر بعد از اینکه مسجد لوکیشن فیلم مارمولک شد سرش ماند. اگر فیلم سینمایی مارمولک را دیده باشید. حتماً می‌توانید فضای این مسجد قدیمی و زیبا را در ذهن تجسم کنید. درست بعد از ساخت این فیلم سینمایی بود که انگار معماری منحصربه فرد و ارزش واقعی آن به مسئولان امر معرفی شد و سازمان میراث فرهنگی مسجد را به ثبت ملی رساند.

این مسجد و مدرسه معماری سنتی آشنایی دارد که شامل صحن اصلی، گنبد، رواق‌ها و دیوارهای کاشی‌کاری شده زیباست. ساده اما چشم‌نواز؛ این شاید بهترین تعریف از ویژگی‌های معماری اصیل ایرانی مسجد باشد.

یکی از زیبایی‌های معماری این مسجد قدیمی مناره زیبای آن است که با ساختاری آجری از فاصله دور هم قابل رؤیت است. طبعا، هرگونه فعالیت عمرانی و اجرایی در کنار این مناره باید با رعایت کامل اصول فنی و تحت نظارت کارشناس ذی‌ربط باشد که سبب خسارت یا تخریب مناره نشود. فعالان میراث فرهنگی می‌گویند این مناره متعلق به دوره قاجار، علاوه بر کاربری اصلی خود به‌عنوان نشانه و ماذنه، در ماه رمضان برای رصد ستارگان و حلول ماه استفاده می‌شده‌است.

برای ورود به این مسجد قدیمی و تاریخی باید از یک در چوبی دو لنگه بگذرید. در آنقدر کوتاه است که باید سر خم کنید و وارد شوید. به حیاط مسجد که می‌رسید شبستان بزرگ و زیبای مسجد در بخش شمالی با دو ستون بلند و مزین به گچ‌بری‌های زیبا حسابی چشم‌نوازی می‌کند. در دو سوی شبستان حجره‌های بزرگ و کوچک واقع شده‌اند و نوار باریکی از کارشی‌کاری‌های آبی فیروزه‌ای که مزین به احادیث و اسمای متبرکه است حیاط مسجد را زینت داده‌اند.

حوض بزرگ هشت ضلعی فیروزه‌ای در میان باغچه‌های مستطیلی شکل صفای خاصی به این مجموعه داده‌است. حجره‌ها همه به‌صورت قرینه روبه‌روی هم واقع شده‌اند. هرکدام یک در آهنی هلالی شکل و دو پنجره کوچک هلالی دارند.

یکی از نکات قابل توجه در معماری ساده اما زیبای این بنا این است که تزیینات مسجد حداقل است و تنوع قوس و آجرکاری زیادی دیده نمی‌شود که البته این ویژگی هم نشان‌دهنده نگاه معمار آن است. در واقع او سدگی درفضای مذهبی را به فضاهای پرتزیین ترجیح داده‌است.

کاشی‌کاری بیشتر به صورت کتیبه‌ای و خشتی کار شده‌است و خبری از کاشی‌کاری پیچیده نیست. ستون‌های چوبی معروف قاجاری با سرستون‌های مقرنس‌کاری شده در ایوان مسجد خودنمایی می‌کند. دور تا دور حیاط با حجره‌هایی برای زندگی طلبه‌ها احاطه شده‌است.

ساخت و سازهای سال‌های اخیر پیرامون مسجد می‌توان ایر اثر را مورد تهدید قرار دهد. در سال‌های اخیر چندین بار کاشی‌های ارزشمند در ورودی مسجد آسیب دیده‌است.

بنای مسجد و مدرسه در سال ۱۳۸۳ مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و روی تابلوی سیاه رنگی با خط خوش نوشته شده بنای مسجد و مدرسه سعدیه (قنبرعلی خان).