در میان سلاطین قاجار، به نظر می‌آید فتحعلی‌شاه بیشترین یادگار در شهرهای ما دارد. در بسیاری از شهرهای ما مسجد سلطانی ساخت و در برخی راه‌های مواصلاتی تغییر ایجاد (مثل کنار زدن بسطام از مسیر تهران- مشهد) و خیلی کارهای دیگر. مسجد امام تهران یادگار آن دوره است. این مسجد با قدمتی در حدود ۱۸۰ سال از زیباترین مساجد تاریخی تهران است. در آغاز آن را مسجد سلطانی می‌نامیدند. بنابر شواهد تاریخی این مسجد دومین مسجد بزرگ تهران بعد از مسجد جامع بازار یا جامع عتیق بود. این مسجد از دو جهت اهمیت زیادی در معماری و شهرسازی ما دارد. نخست از نظر معماری و به ویژه فضابندی آن و دوم از جهت شهری و مدنی.
سال ساخت تقریبی این مسجد، بنابر کاشی‌نوشته‌ها و کتیبه‌هایی که در ایوان جنوبی مسجد به جای مانده، ۱۲۱۲ یا ۱۲۲۴ه. ق است. در سال ۱۳۰۷ه. ق به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار درِ اصلی در جهت شمال تعمیر و نیز به دستور وی دو مناره در دو طرف گل‌دسته مسجد ساخته شد؛ بنابراین تکمیل‌کننده اصلی آن‌را می‌توان ناصرالدین‌شاه قاجار نامید.
این مسجد، بنایی چهار ایوانی است که شبستان‌های اصلی آن در جبهه جنوبی قرار دارد و معماری کلی و نیز پاره‌ای از جزئیات آن از مسجد وکیل شیراز گرفته شده و در طراحی و ساخت آن مانند سایر ابنیه آن زمان هنرمندان شیرازی دست داشته‌اند. ساختمان این مسجد فضایی‌ست مربعی با تقارن نقطه‌ای و حیاط مرکزی، با چرخشی ملایم نسبت به بافت شهر برای استقرار در امتداد قبله است.
مشابه مسجد سلطانی تهران در زمان فتحعلی‌شاه چند مسجد در شهرهای مختلف ایران ساخته‌شد که از جمله مسجد سلطانی بروجرد، مسجد سلطانی سمنان مسجد سلطانی قزوین. اهرا، مسجد سلطانی بروجرد از دو نمونه دیگر بزرگتر و قدیمی‌تر است.
اما مسجد امام تهران از جهت قرارگیری‌اش در بافت بازار و خیابان و تحوه ارتباطات فضایی آن بسیار مسجد مهمی است. با پله‌های دعوت‌کننده‌اش از خیابان پانزده خرداد تا دسترسی‌های متنوع آن از بازار بین‌الحرمین، رساته نقره‌سازان و بازار امیر، مسجد سلطانی تبیدل به محوری شهری شده که در دل خود فضا و عرصه شهری دارد. این مسجد اصلا جدا از محیط اطراف نیست و کاملا با اطراف خود عجین شده.
از نظر سلسله‌مراتب شهری، در مقابل کاخ شاهی گلستان قرار داشت و انگار چنین است که بازار و مردم یک ور جوی و شاه و دربار سمت دیگر. در نقطه شروع بازار هم مسجد قرار دارد که دنیا و آحرت مردم را از دربار جدا کند. در عین حال اگر دربار می‌خواهد در مراسم دینی شرکت کند، راه زیادی نداشته‌باشد.
در کنار این مسائل، مسجد شاه سابق، یکی از عمده‌ترین مراکز سیاسی و اجتماعی ایران در دوسده گذشته بود. بسیاری از انجمن‌ها و تشکلات اجتماعی و سیاسی بازار در همین مسجد دور هم جمع می‌شدند و علاوه بر آن چند ترور هم در آن اتفاق افتاده از جمله حاج‌علی رزم‌آرا، نخست‌وزیر وقت ایران در روز ۱۶ اسفند ۱۳۲۹ توسط فدائیان اسلام.

قابل بازدید