ماشین دودی

«ســوار شدن بر ماشین دودی اوقات ما را خوش می‌کند». ناصرالدین شاه وقتی برای دومین بار سوارشدن بر تراموا را تجربه می‌کرد این را گفت. البته این بار از اینکه پای تراموا را به تهران کشانده، بیش از پیش کیفور بود و احساس غرور می‌کرد.

«تراموا» از همان ابتدا در تهران به «ماشین دودی» معروف شد؛ آن هم به خاطر بخار سفید رنگی که از دودکش آن بیرون می‌آمد. تهرانی‌ها تلخ و شیرین‌های زیادی را با این مرکب جدید تجربه کردند. «راه دور و رنج بسیار» کم‌تر شده بود و وسیله تفریح خیلی‌ها هم جور.

از طرفی ماه و سالی نبود که کسی زیر چرخ‌های آهنین تراموا گرفتار نشود و جان خود را از دست ندهد. هنوز هم در تهران کسانی هستند که ایستگاه ماشین دودی نزدیکی میدان خراسان را به خاطر داشته باشند.

ماشین دودی‌ای که سوت‌کشان، جاده ریلی را زیر پا می‌گذاشت و به ری می‌رفت. ایستگاه ماشین دودی سال‌هاست که به «خانه فرهنگ کوثر» تبدیل شده تا خاطرات آن روزهای تهران را مرور کند.

ایستگاه ماشین دودی ساختمانی سنگی بود که از نظر تهرانی‌ها به قلعه می‌مانست. روزگاری هر روز از این ایستگاه مسافرانی می‌رفتند و مسافرانی می‌آمدند. مردمی که از شهرهای مختلف به تهران می‌آمدند افتخار دیدن ماشین دودی را از خود دریغ نمی‌کردند تا آوازه این اختراع تازه به تهران رسیده را به شهر و دیار خود هم ببرند.

برای همین هم ایستگاه ماشین دودی و اطراف ریل‌های آن که به سمت ری سرازیر می‌شد همیشه مملو از جمعیت بود. بساط باقالی و لبو هم در اطراف این پدیده جدید جور بود و خیلی‌ها بعد از ظهرهای خود را در کنار ایستگاه ماشین دودی می‌گذراندند.

بعد از هفتاد سال رفت و آمد تراموا از تهران به ری، بالاخره یک روز چراغ ایستگاه ماشین دودی هم خاموش شد و این ایستگاه رفت که به خاطره‌ها بپیوندد. چند سالی متروکه ماند و ترامواهایی که روزگاری به غول‌هایی مهیب می‌مانستند، زیر آوار خاک و زیر مشت و لگد تهرانی‌ها به مشتی آهن پاره تبدیل شدند.

محوطه متروکه ایستگاه ماشین دودی کم‌کم به فضای سبز تبدیل شد و دیگر هیچ ردی از روزگار گذشته در آن باقی نماند. سرای محله کوثر محل دقیق استقرار ایستگاه ماشین دودی بود.

با این حال مردم محله قیام و خراسان هم‌چنان به این محدوده «ایستگاه ماشین دودی» می‌گفتند و می‌گویند. حالا یکی از این ترامواها در گوشه‌ای از محوطه سرای محله کوثر جا خوش کرده‌است.

جایی که در زمان‌های دور گذشته به خاطر نقطه آغاز حرکت تراموا به آن «لب خط» می‎گفتند. یکی دیگر از این ترامواها را هم می‌توان در محوطه مترو شهر ری دید. ترامواها دیگر در شتاب و شلوغی تهران، غول آهنین نیستند و به بخشی از خاطره‌های مردم تهران پیوسته‌اند. مردم از آن نمی‌ترسند و کودکان از سر و کول آن بالا می‌روند و بــا آن عکس یادگاری می‌گیرند.

ساختمان ایستگاه ماشین دودی، بنایی آجری است با پنجره‌های چوبی و شیشه‌های رنگی و سقفی بلند. به نظر می‌رسد ساختمان اولیه فضای باز و بزرگی بوده و خبری از اتاق‌ها و بخش‌های مختلف در آن نیست. این ساختمان بعد از بازسازی به مرکزی فرهنگی برای محله کوثر تبدیل شده‌است.