از کوچه‌های باریک و قدیمی محله امامزاده که مسیر خیابان جاویدی را در پیش بگیرید کلی نوستالژی‌های بامزه می‌بینید. از خانه‌های خشت وگلی گرفته تا کوچه‌ پس کوچه‌های دوستی. عمارت دبیرالملک درست در میانه کوچه فخرالملک قرار گرفته خانه‌ای که نه قد و قامتش با ساختمان‌های همسایه سنخیتی دارد نه معماری زیبای اروپایی‌اش.

عمارت دبیرالملک بنای زیبا و با ارزش تاریخی محله سرچشمه است که متعلق به میرزا محمدحسین‌خان فراهانی بوده‌است. خیلی‌ها از آن به عنوان خانه اروپایی تهران قدیم یاد می‌کنند.

این خانه یکی از زیباترین بناهای بافت قدیمی تهران است، مخصوصاً قسمت شاه‌نشین آن که زیبایی‌هایش خارج از تصور همه است. میرزا محمدحسین خان فراهانی ملقب به دبیرالملک، مستوفی‌ دولت قاجار بود. کارش بررسی درآمدها و هزینه‌های دربار بود. علاوه بر این مستوفی‌ها مسئول جمع‌آوری مالیات هم بودند. به خاطر همین شاغلان این بخش، از مقامات مهم دربار قاجار محسوب می‌شدند. کارنامه میرزا نشان می‌دهد روزگاری حاکم اراک بوده است.

او چهار سال به‌ عنوان منشی در خدمت امیرکبیر بود. کسی که با نگارش رساله‌ای انتقادی در سال ۱۲۷۸ مورد بی‌مهری شاه قرار گرفت. بعد از آن از سال ۱۲۸۵ تا سال۱۲۸۷ هجری قمری تولیت آستان قدس رضوی را عهده‌دار شد

«فاطمه مجدنیا» پژوهشگر تهران قدمت این خانه قدیمی را ۱۴۰ سال برمی‌شمارد: «بعد از اینکه دبیرالملک خانه خود را در این کوچه ساخت کوچه را میرزا نصیرالدوله خان دبیرالملک نامیدند که این نام در نقشه‌های دوران ناصری هم دیده می‌شود. اما بعدها نام کوچه تغییر می‌کند».

از آنجا که در دوران قاجار شاهان سفرهای زیادی به اروپا داشتند الگوبرداری از معماری غربی و اروپایی در ساخت‌ و ساز خانه‌های سران دیده می‌شود.

خانه دبیرالملک هم فارغ از این ویژگی‌ها نیست: «خانه دبیرالملک پلانی مستطیل شکل دارد. این خانه تمام شاخصه‌های معماری قاجار را در خود جای داده جز چند مورد اندک را مانند هشتی‌ها و دالان.

وارد حیاط اندرونی که می‌شویم ایوان خانه چشمگیرترین بخش خانه است. هشت در قرینه و زیبا در پهنای این ایوان دیده می‌شود. ایوان از هر دو سو با پلکانی زیبا و بلند به حیاط خانه راه دارد. دقیقاً زیر این پلکان‎ها یک پنجره بزرگ در مرکز و دو درب ورودی به زیر زمین قرار دارد که با چهار پله به کف زیرزمین زیبای بنا می‌رسد.

طرح داخلی زیر زمین با ستون‌های آجری کار شده و طاقچه‌های قوس‌دار بدنه تأییدی است بر استفاده از این فضا در فصل تابستان. پنجره‌های زیر زمین هر دو به سمت حیاط باز می‌شود و نور روز را مهمان این بخش می‌کنند. پنجره‌ها هر دو دارای محافظی از جنس چدن با طرح‌های فرفوژه نیم دایره است».

انگار حوض فیروزه‌ای جزء لاینفک خانه‌های قدیم تهران است. در خانه دبیرالملک هم یکی از جذابیت‌های این خانه قدیمی حوض قدیمی آن است که در میانه حیاط واقع شده است. روبه‌روی حوض دو باغچه طویل و مستطیلی است.

دیوارهای حیاط هم با نقوش هلالی شکل و طرح‌های آجری زینت یافته است. معماری داخل خانه تلفیقی از معماری ایرانی و اروپایی است و دو اتاق تو‌در‌توی آن از طریق راهرویی به هم متصل می‌شود.

به گفته مجدنیا، چنانچه پلان این خانه از مرکز به دو قسمت تقسیم شود. بخش شرقی و غربی دقیقاً قرینه هم است و تمامی درگاه‌ها و فضاهای جداکننده و راهروها در بخش ورودی دارای ستون‌های ضخیم و قوس‌های نیم‌دایره است.

خانه دبیرالملک قبل از اینکه از سوی شهرداری مورد مرمت و احیا قرار بگیرد به‌عنوان لوکیشن سریال دکتر قریب استفاده شد و در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.