سلام
در دنیای گردشگری، یک گزاره مهم وجود دارد: «سفر یعنی تولید خاطره». اگر سفر برای شما خاطره ایجاد نکند، بود و نبودش فرقی باهم ندارد. ولی چرا خاطره مهم است؟ چون زمان را میشکند، نقطه و ایستگاههایی درست میکند برای پیمودن طول عمر. مثال روشنی برای این گزاره است. فرض کنید شما از نقطه الف تا ب باید بروید. فرض کنید چندین کیلومتر. پیمودن این راه، یکنواخت و پیوسطه، حتما کسلکننده میشود، ولی اگر این مسیر در طول خود چندین ایستگاه و فضای مکث داشتهباشد، پیمودنش کسلکننده نمیشود. مساله فقط کسلکنندگی هم نیست. چنین مسیری حتما میتواند سبب رویداد ناگوار هم باشد چون وقتی کسل باشد، میل به خلاف و بزه در شما بیشتر میشود. با همین فروض است که امروز در ادبیات شهرسازی، روشی هست تحت عنوان «جلوگیری از بزه از طریق طراحی شهری». در این روش، مثلا، وجود دیوارهای یکدست و طولانی بر جداره خیابان، موجب بزه تشخیص داده میشود. موارد دیگری هم که سبب کسالت عابر شود، جزو موجبات بزه و خلاف دستهبندی میشوند. بنابراین شهر و جدارههای آن باید شاداب و پرتحرک باشند و از یکنواختی و کسالتآوربودن اجتناب شود.
حال، صحبت از شهر است. سفر و طراحی شهری، به ما مصداقهایی برای تبیین این گزاره بودند که «شهر باید تولید خاطره بکند». این خاطرهها برای ما حس تعلق مکان ایجاد میکنند و سبب میشوند از بودن و زندگی در این شهر لذت ببریم. به زبانی ساده، خاطرههای یک شهر سبب میشوند «حالمان خوب شود».
اما، خاطره چگونه به وجود میآید؟ به هزاران روش. بسیاری از این خاطرهها میتوانند صرفا شخصی باشند. مثلا خاطره دیدار شما با عزیزی در فلانجای شهر در فلانتاریخ. خاطره مراسمیکه برایشما مهم استو در روزی از روزهای سال در نقطهای از شهر این مراسم برگزار شده.
این اما کافی نیست. شهر باید بتواند برای شما تولید خاطره کند. نه فقط برای شخص شما به عنوان یک فرد، بل برای شما به عنوان یک شهروند. بزرگترین دغدغه معماران و شهرسازان این است که چه رویدادها و در چه مکانهایی باید اتفاق بیفتد تا برای شما تبدیل به خاطره شود. مسولیت ایجاد بخشی از این رویدادها به عهده سازمانهای خصوصی و دولتی است و بدون عزم و اراده آنها این اتفاقها روی نمیدهند. ولی بخش مهم این وظایف به عهده معماران و شهرسازان است که بستر و زمینه لازم برای این رویدادها را فراهم آورند. خلاصه اگر بگوییم، «امروز، خیابان فقط یک معبر نیست، مکانی برای رویدادهای مدنی است». اما کدام خیابان؟ با چه ویژگیها و نشانهها؟ چه باید کرد که خیابانهای شهر تبدیل به زمینهای برای تولید خاطره برای شهروندان شوند؟ در شرایط حاضر، آیا چنین خیابانهای خاطرهانگیز در شهر و دیارمان داریم؟ کجا؟
نوشتهی بهروز مرباغی
سرمقاله نشریه اردیبهشت اودلاجان شماره ۶۵