علی وکیلی و شرکت سینما ایران
«علی وکیلی همان کسی است که اولین ماشین تحریر را به ایران آورد. بعد به فکر سینما افتاد. او خیلی خارج میرفت و میآمد. گفت چرا ما سینما نداشتهباشیم، چرا بغداد سینما داشتهباشد و ما نداشتهباشیم. و سینما سپه را ساخت که همان سینماییست که عرض کردم در خیابان سپه است. . . . آنجا محل بزرگی بود که در آن ذغال و هیزم میفروختند که همین مرحوم وکیلی خرید و درستش کرد یک سالن زمستانی و یک سالن تابستانی در کنارش. چند نفر از روسیه آمدند مثل مرحوم یاکوبسن، مرحوم لوین، یک نفر هم از آلمان آمدهبود به نام امیل. اینها با علی وکیلی شریک شدند و سینما ایران را درست کردند. وکیلی بعد گراند سینما را درست کرد. . . . گراند سینما همان جاییست که بعدا شد تئاتر تهران. این جا مدتی سینما بود، بعد علی وکیلی شریک شد، با این آقایان خارجی و سینما ایران را تاسیس کرد. شرکت «سینما ایران». . . اولین سینماهایی که اصلا در ایران درست شد یکی در تبریز و دیگری در شیراز بود. در تبریز چون روسها به این شهر نزدیک بودند و از طریق آذربایجان که متعلق به شورویها بود سینما به آنجا آمد. در شیراز هم از راه هند سینما آمد. اینها اولین سینماها بودند. . . دیلماجها وسط سالن راه میرفتند و متنهای وسط فیلمها را ترجمه میکردند. . . یکی مرحوم خان خانان سردار بود، پسر آقابالاخان سردار؛ . . . دیلماج معروف دیگر مرحوم زاهد در شیراز بود. عطاءالله زاهد؛ . . . اما سینما تمدن. سینما تمدن یکی از قدیمترین سینماهاست. صاحبش مرحوم یدالله طالقانی بود که میشد پدربزرگ همسر آقای جمال امید. . . ایشان پیش علی وکیلی آپاراتچی بود و بعد رفت سینما تمدن را تاسیس کرد. . . این سینما تنها سینمایی بود که بوفه داشت. بقیه سینماها نداشت. . . چه بود بوفهاش؟ دیگ سیرابی، جغوربغور با نان سنگک. مردم لقمه بزرگ درست میکردند میرفتند داخل سالن سینما میخوردند و فیلم تماشا میکردند و تازه مردم کارگردان نمیشناختند، تاریخ سینما نمیدانستند. یا میرفتند موضوع را تماشا کنند یا به هرحال سرگرم شوند و یا اگر زمستان بود چون داخل سینما گرم بود، آنجا گرم شوند و یا اینکه بازیگر موردعلاقهشان را تماشا کنند.»
«سرگذشت طهران- بخش گفتگو با هوشنگ کاووسی» محمد مهاجر؛ انتشارات نوآزما؛ چاپ اول؛ ۱۳۹۶؛ ص ۲۸۴؛
