سلام
محله امن است. یا، بهتر است بگوییم، محله میتواند امن باشد. چرا؟ چون مردم و اهالی محله معمولا همدیگر را میشناسند. در برخی موارد بسیاری از افرادمحله باهم فامیل هستند. رسم ماها این بود که اگر خانوادهای صاحب عروس یا داماد میشد، در همان محله و در نزدیکی خانواده اصلی جایی برای خانواده جدید پیدا میکردند و باهم همسایه میشدند. بگذریم از مواردی که خانواده جدید میتوانست در اتاق یا بخشی از خانه بزرگ خانواده اصلی اسکان یابد. بنابراین، عموما، بافت جمعیتی محله بهگونهای است که مردم محل همدیگر را میشناسند و سلاموعلیک دارند. در جایی که چنین ارتباطی وجود داشتهباشد، اهالی هوای همدیگر را دارند و محله میتواند امن باشد. در ادبیات هم نمونه مشخصی که نشان دهد اهالی یک محله از هم میدزدند یا باهم میجنگند بسیار نادر و کم است. هرچند که قطعا استثناهایی هم هست. ولی قاعده بر این است که اهالی یک محل، معمولا، هوای همدیگر را دارند و حق همسایگی را بهجا میآورند.
اما، در دوران اخیر و در این سالها، وضع کمی فرق کرده. خانوادهها هر روز کوچکتر میشوند و نه تنها زندگی فامیلی در یک خانه بزرگ رسم نیست، اصولا مقیاس خانواده کوچک شده و در حد پدر ومادر و دو بچه خلاصه شدهاست. اینکه چرا چنین شده، محل بحث ما نیست. بالاخره الان چنین است و ما در پی آنیم بدانیم که با چنین وضعیتی، بازهم محله میتواند مرکز گفتگو و روابط همسایگی باشد یا نه. آیا محله میتواند امن باشد یا نه. موضوعی مهم و دقیق.
به اختصار میتوان ادعا کرد، بله در جهان امروز هم با روانشناسی اجتماعی متفاوتی که نسبت به گذشته دارد، محله میتواند و باید امن باشد. اما چگونه و با کدام شرایط؟ به جرات میتوان گفت تنها شرط ایمن بودن محله آن است که این محل و این آدمها، باهم یک محله باشند. یعنی شرط اصلی این استکه «محله» داشتهباشیم تا به امنیت موردنظر در محله برسیم. محله با یک خیابان یا با یک کوچه فرق دارد. محله فرق دارد با قطعهای از شهر که مثلا بین چهار خیابان یا چهار کوچه قرار دارد. محله، اصولا، با روابط اجتماعی تعریف میشود نه مناسبات کالبدی و شکلی. حال باید دید این روابط اجتماعی چگونه شکل میگیرند. آیا باید به مناسبات قدیم برگردیم؟
طبیعی است که نباید به مناسبات قدیم برگشت؛ اساسا، چنین امکانی هم نیست. ولی باید مناسبات اجتماعی یک محله مطلوب قدیمی را بررسی و تحلیل کرد تا بتوان راهحلی برای شکلگیری مناسبات اجتماعی جایگزین پیداکرد. مثلا اگردرگذشته درمحله یک بزرگ یا ریشسفید بود و نقش موثری در حل وفصل مسائل داشت، الان جای او را چه کسی یا نهادی میتواند بگیرد. اگر در گذشته اهالی محل باهم موادغذایی مبادله میکردند و نیازهای روزمرهشان را با همین رابطه مرتفع میکردند، امروز کدام رابطه باید جایگزین شود؟
نوشتهی بهروز مرباغی
سرمقاله نشریه اردیبهشت اودلاجان شماره ۳۹