شرقی‌زدایی/ غربی‌سازی!
«رسم پرداخت دستمزدها به صورت سالیانه از جانب کارفرمایان به خان‌های طوایف و نه به شخص کارگران در سال ۱۳۰۰ منسوخ شد. حقوق نگهبانان بختیاری که در مناطق مجاور میدان‌های نفتی برای حفاظت از اموال شرکت ایران- انگلیس در سال ۱۲۸۸ استخدام شده‌بودند، مستقیما به سرنگهبان پرداخت می‌شد، و نه به خان‌ها. پرداخت مستقیم حقوق از کارفرمایان به کارگران، نفوذ خان‌های طولیف را تضعیف کرد. علاوه بر این، انگیزه‌ای بود برای کارگران که به صورت منظم بر سر کار بازگردند و نه آن‌که فقط در زمان‌هایی که کار دیگری از قبیل برداشت محصول یا پرورش دام ندارند. مشابه با شرکت نفت ایران- انگلیس در سال‌های اولیه‌اش، پروژه راه‌آهن سراسری ایران نیز برای حفظ کارگران ایلی استخدام‌شده در تمام طول سال یا حتی برای مدتی خیلی کوتاه‌تر هم با مشکلاتی دست به گریبان بود. کارگران مرتبا کار را متوقف کرده و پس از یک یا دو هفته به سر کار باز می‌گشتند. خرده‌کارفرمایان برای جلوگیری از ترک کار کارگران و تضمین تداوم حضور نیروی کار، به پیروی از رسم شرکت نفت ایران- امگلیس، دستمزد کارگران را به صورت دوهفته‌ای پرداخت می‌کردند. این سیستم جا برای تقلب داشت. کارگران در روزهای خاص پرداخت حقوق برای دریافت حقوق‌شان به صورت نقدی مجبور بودند بلیت‌هایی را که در ازای کار روزانه دریافت کرده‌بودند، نشان بدهند. در هر حال، از آن‌جا که بسیاری از کارگران عشایر کار مربوط به محصولات کشاورزی و دام‌های خودشان را داشتند، گاهی حاضرشدن در کارگاه ساختمانی در روزهای پرداخت دستمزد برای‌شان مشکل بود. از این‌رو، بسیاری از کارگران بلیت‌های‌شان را در بازار سیاه می‌فروختند تا از مزایای کارشان بهره‌مند شوند. . . از این رو، با وجود «شرقی‌زدایی» از ایران و آوردن «غربی‌سازی» به ایران از طریق پروژه راه‌آهن سراسری ایران، تکنیک‌هایی برای کنترل امکانات جابجایی وارد پروژه راه‌آهن شد که نتوانست به آسانی کارگران عشایر را به کارگران یکجانشین تبدیل کند».
ایران در حرکت؛ . . . و راه‌آهن سراسری ایران؛ میکیا کویاگی/ ابراهیم اسکافی؛ نشر شیرازه؛ چاپ اول؛ ۱۴۰۱؛ ص ۱۵۴
(شاید تنها کتابی باشد که پروژه راه‌آهن سراسری ایران را از جوانب مختلف فنی و اجتماعی بررسی کرده‌است.)
