فیلم «چیغ» به کارگردانی محمدرضا اصلانی، یکی از این مجموعه است که در صدوهفتادو دومین شب فیلم خانه اردیبهشت اودلاجان به نمایش درآمد. مستندی پر از ایما و اشاره و ارجاعات تاریخی و فلسفی. بهانه فیلم برای انتقال روایت اسطوره‌ای اصلانی از یارسانان ایران، چیغ یا چیق است. بافته‌ای بومی کردستان و کرمانشاهان برای حفاظت چادر و اتراقگاه عشایر و ایلات. اما اصلانی این بافتن و خلاقیت را به «خلقت» می‌کشاند و بافنده را به مقام خالق ارتقا می‌دهد.اصولا، به گفته یکی از مستندسازان، وقتی در برابر اثری از اصلانی قرار می‌گیرید باید تمام تعاریف قبلی خود از فیلم و سینما را کنار بگذارید. «وقتی به سینمای اصلانی می‌رسیم، باید این نکته را مد نظر قرار دهیم که اول اثر، بعد نظریه. برای مثال، فیلمی که دیدیم، مستند بود؟ داستانی بود؟ پیش از هرگونه تقسیم‌بندی، باید بدانیم که با یک اثر سینمایی مواجهیم که همه این تقسیم‌بندی‌ها را کنار می‌زند.» محمدرضا اصلانی سینماگر بزرگی است که خط و ربط خودش را دارد.

لازمه فهمِ اثر

یکی از مخاطبان، که پای دائمی شب‌های فیلم است، در مورد فیلم «چیغ» خیلی راحت اعلام می‌کند «من نفهمیدم چه بود و چه شد!». از نظر او ساختار فیلم به گونه‌ای است که مخاطب تکلیف خود را گم می‌کند. محمود یارمحمدلو، ضمن ادای احترام به محمدرضا اصلانی معتقد است «فهم و دریافت آثار اصلانی نیاز به مطالعات پیشین دارد. به عبارت دیگر، داشتن اطلاعات اولیه در مورد موضوع فیلم، پیش‌نیاز ارتباط با درون‌مایه‌و پیام فیلم است.» یارمحمدلو خود اعتراف می‌کند که در درک کارهای پیشین اصلانی چنین مشکلی داشته‌است: «مدت‌ها بود «جام حسنلو» را نمی‌فهمیدم.سه‌بار دیده‌بودمش ولی درکش نمی‌کردم، تا این‌که دوستی گفت «خوب ببینش». و وقتی درست و خوب دیدمش، فهمیدم دریایی از داده و دانش و فلسفه در این مستند است. متوجه شدم کارگردان با این جام کوچک تمام تاریخ و مدنیت این ملت را به دقت می‌شکافد و عیان می‌کند. دانه‌دانه موتیف‌ها و نقش‌ها را تعریف و تفسیر می‌کندو مخاطب را به عمق دریای وسیع مدنیت ایران می‌برد. آن هم با توصیف یک جام کوچک با قطر فقط بیست سانتیمتر».

دوربین و سماع

روژان سرهنگی معتقد است اصلانی توانسته نظرات فلسفی را در بافت فرهنگی منطقه بیان کند. «این فیلم درباره عشایری است که در اورامانات زندگی می‌کنند. اصلانی این زندگی را با روایت اسطوره‌ای پیش می‌برد. در فیلم، رفته سراغ یارسانان که ظاهرا تفکر و باورهای خاص خود را دارند. بافت جیغ را در متن و بافت فرهنگی آن‌ها روایت می‌کند. شروع فیلم با صدای بازنگ است و سپس خورشید را می‌بینیم. انگار خوش‌آمد می‌گوید. حرکت دوربین، در این صحنه و در بسیاری دیگر از صحنه‌ها، چنان است که گویی دارد سماع می‌کند.» اصلانی، بافت جیغ را دست‌مایه قرار داده برای تعریف خود از یارسانان. البته که این محصول ظرفیت چنین تعبیری را دارد. نخست به این خاطر که نوعی «خلق» است. دو به این سبب که رنگ و زیبایی دارد. سه به دلیل بار تاریخی و بومی ژرفی که دارد. همه این ویژگی‌ها این امکان را به کارگردان می‌دهد پسِ‌پشتِ این «خلق» را با آمیزه باورهای یارسانی عیان کند و بیانی اسطوره‌ای به زندگی و آداب و اصول آنان بدهد. بدین ترتیب، ما با یارسانان بیشتر رابطه برقرار می‌کنیم تا با چیغ.

تکرار روزمرگی‌ها؟!

امیرهادی ملک‌اسماعیلی بر این نظر است که برخی تکرارها در این مستند پشتوانه ندارند. مثلا جمله راجع به خلقت مرتب تکرار می‌شود ولی مخاطب دلیل این تکرار را درک نمی‌کند. ظاهر قضیه این است که یک خانواده یارسان سرگرم تولید یک دست‌بافت است.