دومین مستند از مجموعه «به یاد بزرگان» شبهای فیلم خانه اردیبهشت اودلاجان اثری از ابراهیم گلستان با نام «یک آتش» بود. اثری ناب و زیبا که گزارشِ مهار آتشی بودکه بر چاه نفت در اطراف اهواز افتادهبود. فیلمی کوتاه که توسط شاهرخ گلستان فیلمبرداری شد و فروغ فرخزاد تدوین آن را انجام داد. شاید نخستین فعالیت سینمایی فروغ در این سطح. پس از تماشای فیلم، یکی از حاضرین در جلسه خاطرهای از دیدارش با ابراهیم گلستان در ۱۵، ۱۶ سال پیش را نقل کرد. به مثابه شروع گفتگو درباره این هنرمند و آثارش. او میگوید «در لندن و با قرار قبلی به خانه استاد رفتیم.
گاه با دیدن مستندی زیبا، به جای خوشحالی و سرور، غم و افسوس به سراغ آدمی میآید. و ما با تماشای مستند بیستوچند دقیقهای «خانه سیاه است» در نود و چهارمین شب فیلم خانه اردیبهشت اودلاجان، چنین حسی داشتیم. این مستند در سال ۱۳۴۱ ساختهشده. بهکارگردانی فروغفرخزاد. بهسفارش انجمن حمایت از جذامیان. تهیهکننده آن هم ابراهیم گلستان است.
قصه «زار» یا باد جن و مواردی از این دست، موضوع جذابی برای مردمنگاران، فیلمسازان و نویسندگان است. غالبا، به این خاطر که مراسم «درمان» زار شکل و اجرای خاصی دارد و تصویربرداران بسیار علاقمند هستند این مراسم را ثبت کنند. در ادبیات معاصر، شاید اولین و بهترین کتابی که در این خصوص منتشر شده از غلامحسین ساعدی است که نگاه و تحلیل بسیار معتبری از کل جریان به دست میدهد. از جمله معتقد است متاسفانه جاشوها و کارگران بدبخت بندرو کشتی هستند که دچار بیماری زار میشوند. مردمی که رفاه یا زندگی معمولی عادی دارند، زار نمیگیرند. بگذریم که اصولا روایت دقیقی از زار یا «باد» نداریم. بسیاری از مردم آن را مترادف جن و انس میدانند. خود آنانی که بهاصطلاح این باد یا زار را از بدن بیمار دفع میکنند آن را روح میدانند. معتقدند در مقطعی از زمان یک روح خبیث یا مزاحم وارد بدن آدمی میشود و او را آزار میدهد! وظیفه «بابا زار» آن است که این روح را از تن بیمار بیرون کند.
«مهرجویی، کارنامه چهلساله» از مانی حقیقی، در نودودومین شب فیلم خانهاردیبهشت اودلاجان نمایش دادهشد. فیلمی که قریب به ده سال پیش ساختهشده و در قالب اتوبیوگرافی میگنجد تا پرتره. در این مستند تصاویری از سالهای «خوش» (به گفته مستند) قدیم وجود دارد که حلقه دوستی بزرگانی چون داریوش شایگان، سهراب سپهری، گلی ترقی و نادر نادرپور را تعریف میکنند. مستندساز با آوردن این تصاویر علاقمند است به مخاطب خاطرنشان کند داریوش مهرجویی هنرمندی است که سبقه فرهنگی عمیق دارد و بنابراین باید انتظار داشتهباشیم فیلمهایش هم پشتوانه مبانی نظری داشتهباشد.
توران میرهادی، بیتردید یکی از چهرههای برجسته فرهنگی کشور است. او در سال ۱۳۰۶ به دنیا آمد و در آبان ۱۳۹۵ چشم از جهان فرو بست. از بنیانگذاران روش نوین آموزش کودکان بود. شورای کتاب کودک را راه انداخت و فرهنگنامه کودک و نوجوان را تا جلد پانزدهم در زمان حیات خود منتشر کرد. مستند «یکی بود، یکی نبود» برشی از زندگی این بزرگبانوی ایران بود که به عنوان نودویکمین شب فیلم خانه اردیبهشت اودلاجان به نمایش درآمد.
بیتردید، محمد قاضی یکی از برجستهترین چهرههای فرهنگی تاریخ معاصر ایران است. او در سال ۱۳۷۶ درگذشتو بسیاریاز دوستداران ایرانرا غمگین کرد. نودمین شب فیلم خانه اردیبهشت اودلاجان به آخرین اثر حنیف شهپرراد بنام «محمدقاضی به روایت گوستاو دوره» اختصاص داشت. مهمانان عزیز و ویژهای در این نشست حضور داشتند. سیفالله گلکار، وکیل بازنشسته دادگستری یکی از آنها بود. میگوید: «من حدود چهل سال با آقای قاضی بودم. شاگردی او را کردم. زبان فرانسه را با کمک او یاد گرفتم. قاضی اهل زندگی بود.