سلام
در سفرنامهمعتبریکه توسط نفردوم سفارت پروس(آلمان) نوشتهشده وقتی صحبت محل سفارت پیش میآید، متوجه میشویم سفارت آلمان در زمان ناصرالدینشاده در بازارچه مروی تهران قرار داشت. شایدبسیاری از ماها تا کنون این اطلاع را نداشتیمو احتمالا اگر الان هم در بازارچه مروی دنبال آن نشانی برویم، نتوانیم پاسخ قابل قبولی پیدا کنیم. این دیپلمات وقتی از محل و ویژگیهای سفارتخانه صحبت میکند، اطلاعات جالب دیگری هم ارائه میکند، از جمله نوع فرش کوچهها، نوع روشنایی شبانه خیابانها و کوچههای اطراف کاخ سلطنتی در محله ارگ و خیلی از اطلاعات دیگر. او در روزهایی خاطرات مینوشت که در تهران همهگیری وبا از یک سو و قحطی و کمبود نان و گندم از سوی دیگر غوغا میکرد. تصاویری که این دیپلمات از شهر میدهد فوقالعاده دقیق و وسیع است. تصاویری از پایتخت کشور در ۱۶۰ سال پیش. روزگاریکه سفر کاروانی از قم به تهران، چهارروز طول میکشید. سفری با طول مسافت ۱۹ فرسخ.
سفرنامهها و گزارشهای بسیار دیگری هم هستند که وضعیت و سیمای شهر و محله را در دههها و سدههای گذشته ضبط کردهاند و امروز میتوانندبرای ما آموزنده باشند. ولی آیا مردم خوب محله ما، امروز از این وقایع واطلاعات باخبر هستند؟ چند نفر از اهالی از وجود خانهها و اماکن دیپلماتیک در محله خبر دارند؟ چند نفر از اهالی خوب ما داستانهای شمسالعماره و بالاخانه سلطنتی را شنیده یا خواندهاند. برای کدامیک از ماها عبور از جلو بازار امیر خاطره یا اطلاعات مربوط به «بستنشستن»های عصر مشروطیت را تداعی میکند؟ چندنفر از ماها درباره خانه مدرس در محله که روزگاری کانون اعتراض به حاکمیت بود، میدانیم؟ و دهها پرسش دیگر.
راهحل چیست؟ یکی از روشهای تداعی گذشته برگرداندن نامهای تاریخی محلات و شهرها است. این کار در محله ما، تا حد زیادی، تحقق پیدا کرده. بسیاری از کوچههای تاریخی محله نامهای اولیه خود را یافتهاند و نشاندار شدهاند. تعدادی نیز هنوز با اسامی جدید هستند. اما اقدام بعدی در محله آن است که در تمام کوچهها و جلو تمام بناها و عمارتهای تاریخی، پلاک شناسه نصب شود. ممکن است بسیاری از رهگذران حتی به آن شناسهها نگاه هم نکنند ولی برای کسانی که علاقمند اطلاعات درست هستند، چنینپلاکهایی میتواند مفید باشد. اقدام مهم دیگری که بسیار مفید است، گرداندن بچههای محله در قالب گروههای صنفی یا دانشآموزی یا ورزشی در محله و یادآوری اطلاعات پشت نام هر محله یا عمارت است. در دنیا این روش تجربه شده و امروز بچهها بزرگترین گروههای بازدیدکننده موزههاو اماکن تاریخی هستند. ما نیز باید با شناسنامهدار کوچهها و عمارتهای محله، بچهها را درکوچهها بگردانیم، اطلاعات لازمرا در اختیارشان بگذاریم و بخواهیم آنها هم گفتگو کنند.
نوشتهی بهروز مرباغی
سرمقاله نشریه اردیبهشت اودلاجان شماره ۸۵