فیلم با قبرستان شروع می‌شود و در میانه، به آثار و میراث مارکف می‌پردازد و سکانس آخر آن اختصاص به زندان قصر دارد و قصه‌های آن. از دید کارگردان حتی زندان هم مکان زندگی است نه کشتن آن. پس زندان قصررا با چهره‌های خوشنام زندانی در آن معرفی می‌کند. این یعنی معماری. یعنی زندگی.

گاه نباید گفت!

در تکه‌ای از فیلم، وقتی قصه زندان قصر را می‌گوید، روایتی کوتاه از «فریده» نقل می‌شود که در اوین زندانی است ولی دختر کوچکش را به بهانه این‌که در زندان قصر مهدکودک هست، از او جدا می‌کنند و بعد معلوم می‌شود روی دست این کودک سیگار خاموش کرده‌اند. یکی از مخاطبان از کارگردان می‌پرسد چرا این فریده خانم را با نام خانوادگی معرفی نکرده. او جواب می‌دهد«برای این‌که اولا همه آن‌هایی‌که تاریخ معاصر ایران را خوانده‌اند با همین اشاره هم می‌فهمند فریده کیست، ثانیا، توافقی با او نداشتم و مجاز نبودم کامل معرفی کنم. همین‌قدر که اتفاق درست و واقعی را به عنوان شاهد آورده‌ام، کافی است. چه فرقی دارد مادر آن کودک چه کسی است؟ او هم یکی از مادران داغدیده این کشور است. همین»

مرجان یشایایی، از این‌جهت از دیدن این مستند راضی است که «اصولا حوزه فیلم مستند، عموما، مردانه است. ولی ویژگی این فیلم لطافت همدلانه و زنانه مستند است‌که ناشی از روایت‌و گفتار نرم آن در تعریف مکان‌ها و رویدادها است.» مخاطب دیگری در تایید این حرف، خطاب به کارگردان فقط این جمله را می‌گوید «صدایتان را دوست ‌داشتم. ممنون».

مخاطب دیگری با تاکید بر نقش موسیقی در این مستند، گفتار نرم راوی و موسیقی درست آن را مکمل هم می‌داند و معتقد است بخش مهمی از تاثیرگذاری مستند به خاطر موسیقی آن است. مخاطب دیگری که تورلیدر است معتقداست«روایت تاریخ بامصداق زندگی مارکف هم جنبه اجتماعی داشت، هم وجه هنری و هم وجه معماری. روایتی که به درد تورلیدرها می‌خورد که در معرفی مکان‌ها و آثار به زندگی پشت آن آثار هم توجه داشته‌باشند. دنیای امروز دنیای روایت‌ها است. دنیای قصه‌ها است. فیلم خوبی بود!»

جانِ مکان!

یکی از مخاطبان از این که کارگردان، در قامت راوی، مکان و اثر معماری را تبدیل به پرسوناژ کرده و با آن گفتگو می‌کند، بسیار راضی است. چون «وقتی با اجزای یک عمارت یا خود عمارت داریم حرف می‌زنیم و ارتباط دوطرفه با آن برقرارمی‌کنیم، مستنداز گزارش فراتر می‌رود و جوهر زندگی وارد موضوع می‌شود.»به باور این مخاطب دلیل اصلی عدم اقبال عمومی مردم به دیدن گزارش‌های تصویری‌و تلویزیونی آثار تاریخی آن است که نه فیلم‌ساز و گزارشگر با اثر ارتباط برقرار می‌کند و نه، به تبع آن، مخاطب». خوشبختانه در این مستند نه تنها ارتباط بین مخاطب و اثر برقرار می‌شود، حتی تکه‌های آرشیوی که در آن استفاده شده، خیلی دقیق و راحت در ساختار فیلم می‌نشیند. به اعتقاد یکی از مخاطبان، «فیلم با روایت دوره نوجوانی کارگردان و برداشت‌های آن سنین از محیط شروع می‌شود و جوانی را از سر می‌گذراند و سرآخر از «ساختمان‌هایی سخن می‌گوید که سنشان بالا رفته و موریانه به رگ و جانشان افتاده. وقتی از مصیبت موریانه می‌گوید، موسیقی اوج می‌گیرد. گویی فریاد می‌زند «ای آدم‌ها» کجایید میراث ما را موریانه می‌خورد!