خانه امام جمعه و تزیینات ظریف معماری‌اش، یکی از ارزشمندترین خانه‌های تاریخی شهر تهران است.

«میرزا آقاخان نوری» صدراعظم ناصرالدین شاه نخستین صاحب این خانه بود. بعدها امام‌ جمعه تهران آن را خرید و در آن ساکن شد. از همان زمان هم نام «خانه امام جمعه» روی این عمارت ماند. حاج «سیدابوالقاسم امام جمعه» پسر ارشد «سید زین‌الدین امام‌ جمعه» و نوه دختری «معیرالممالک» بود که پس از فوت پدر، امامت جمعه و تولیت مسجد امام را برعهده گرفت و چندی بعد با دختر مظفرالدین شاه، «شکوه‌الدوله» ازدواج کرد. او از اواخر حکومت محمدشاه قاجار تا مدتی بعد از مشروطه، منصب امامت جمعه تهران را برعهده داشت. خانه امام‌ جمعه با تزیینات باشکوهش، یکی از دیدنی‌ترین خانه‌های تاریخی شهر تهران است که در خیابان ناصرخسرو جا خوش کرده است.

با گذر از راهروی باریکی، حیاط خانه امام جمعه و در مقابل آن، تالار اصلی و ارسی نه لنگه این خانه خودنمایی می‌کند. در خانه امام‌ جمعه به هر طرف که نگاه کنید ظرافت‌هایی از هنر معماری چشم‌تان را خیره می‌کند. این خانه دارای تزیینات باشکوهی از جمله آینه‌کاری، نقاشی‌های روی گچ، گچ‌بری، ارسی‌ها و شیشه‌های رنگی است که در مقایسه با عمارت شمس العماره کاخ گلستان، یکی از ارزشمندترین خانه‌های تاریخی تهران محسوب می‌شود. قدمت این خانه به بیش از یک قرن می‌رسد.

طبقه هم‌کف که یک پله پایین تر از سطح حیاط قرار گرفته شامل حوض‌خانه و اتاق‌هایی در اطراف آن است و فضای طبقه بالا نیز تالاری زمستان‌نشین دارای دو گوشواره در طرفین با تزیینات مقرنس، آینه‌کاری، گچ‌بری و نقاشی‌هایی به سبک اروپایی در سقف و دیوارهاست. ویژگی شاخص در تزیینات این بنا تلفیق هماهنگ و متناسب معماری سنتی در کنار عناصر تازه‌وارد فرنگی است.

مثل تمام خانه‌های اعیانی دوره قاجار، خانه امام‌ جمعه هم از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده‌است. بخش اندرونی خانه سال هاست که از بین رفته و تنها بخش بیرونی آن که تالاری برای پذیرایی از مهمانان بوده باقی مانده‌است. ارسی‌هایی که با گره‌چینی‌های ظریف تزیین شده‌اند، چشم نوازترین ویژگی معماری این خانه هستند و نمای زیبایی به عمارت داده‌اند. از این ارسی‌ها در فضای داخلی تالار برای جدا کردن اتاق‌های گوشواره از تالار مهمان‌‌خانه هم استفاده شده‌است. اگر از نزدیک به این ارسی‌ها و قاب چوبی درهای خانه و هر گوشه دیگر آن نگاه کنید، نقاشی‌ها و طرح‌هایی با جزئیات بسیار می‌بینید که شگفت‌زده‌تان می‌کند.

در این خانه به هر شیئی که نگاه کنید می‌توانید مطمئن شوید که تزیینات ظریفی روی آن به کار رفته‌است. مهمان‌خانه، علاوه بر ارسی‌های زیبا، سقف و دیوارهایی آینه‌کاری‌شده دارد و در تزیینات آن از نقاشی‌های دیواری هم استفاده شده‌است. تاقچه‌های آینه‌کاری‌شده به سبک معماری سنتی ایرانی، عکس‌ها و نقاشی‌هایی هم به سبک اروپایی دارند. هم‌چنین در تزیینات سقف این خانه می‌توان تصاویری کارت پستالی به سبک غربی دید که روی شیشه و آینه، هنرمندانه نقاشی شده‌اند.

حوض‌خانه، طبقه زیرین این عمارت را تشکیل می‌دهد که کف آن با کاشی‌های آبی پوشیده شده‌است. در گوشه گوشه این خانه می‌توانید عناصر مختلف معماری ایرانی را به چشم ببینید که هنرمندانه در کنار هم قرار گرفته‌اند. از جمله حکاکی روی سنگ که در ازاره‌ها و تزیینات حیاط به چشم می‌خورند. گچ‌بری‌هایی که استادانه در کنار آینه‌کاری‌ها خودنمایی می‌کنند، نمونه دیگری از ظرافت‌های به کار رفته در معماری خانه امام‌جمعه در تهران هستند.

این خانه به دلیل همین جزئیات و ظرافت‌ها در اختیار دانشجویان معماری قرار دارد تا با سر زدن به آن و بررسی اجزا و عناصر آن، با بهترین نوع از این هنرها آشنا شوند. ستون گچ‌کاری شده این عمارت، ایوان مهمان‌خانه را باشکوه‌تر کرده و حوضی که درست در وسط خانه و در مقابل ایوان قرار دارد، آرامش خاصی به حیاط این خانه قاجاری داده‌است.