این متن به بررسی این پرسش میپردازد که در گذشته، پیش از وجود رسانههایی چون روزنامه و رادیو، مردم برای شنیدن اخبار و فرمانها کجا گرد میآمدند، بهویژه در معماری ایرانی که تا دوره صفوی “میدان” به معنای امروزیاش وجود نداشته است. برخلاف تمدن روم و یونان که میدان عنصر اصلی شهر بود، در ایران مردم لزوماً در فضاهای هندسی مشخص (مثل میدانهای دایرهای یا مستطیلی) گرد نمیآمدند.
نویسنده تأکید میکند که محل اجتماع مردم وابسته به «شان مکان» است، نه شکل فیزیکی آن. مثالی از دستفروشانی آورده میشود که با تجربه میدانند در کدام نقطه شهر فروش بهتری دارند. بههمین ترتیب، مکانهایی مانند بهارستان در دوره ملی شدن نفت یا میدان آزادی در تجمعات بزرگ، بهدلیل «شان» و اهمیت اجتماعی-تاریخیشان محل تجمع مردم میشوند.
در نهایت، نتیجه میگیرد که اجتماع یا تفرق مردم ناشی از هویت و ظرفیت معنایی فضاست، نه صرفاً شکل هندسی یا طراحی شهری آن.
«موزه هنرهای ملی » در دل محوطه ساختمانهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بهارستان قرار دارد. شاید دلیل دنجی و خلوتی نسبی این موزه هم همین باشد. با این حال ساختمان قدیمی «حوضخانه نگارستان » در میان ساختمانهای نسبتاً نوساز وزارت فرهنگ و ارشاد قرار گرفته و هر روز میزبان گردشگران و بازدیدکنندگان از هنرهای ملی ایران است.
یک موسسه همسن و سال اطلاعات هست در آمریکا، به نام بنگاه مطبوعاتی هرست. دقیقا در سالهایی که موسسه اطلاعات در حال ساخت ساختمان جدید خود در بزرگراه حقانی بود، آننیز به فکر تمرکز کلیه کارمندان و کادرهای خود در یک نقطه بود. چه کردند؟ بر روی ساختمان چهارطبقه موجود خود در نیویورک، با حفظ بدنه و نمای آن، ساختمانی ۴۶ طبقه ساختند که زیبا و مورد توجه است. تصورش را بکنید ساختمانی ۴۶ طبقه که چهار طبقه پایینی آن همان ساختمان با مجسمههای روی ستونهای سیمانی قدیمی است و بقیه، ساختمانی شیشهای و بسیار مدرن از نظر فنی. چرا موسسه اطلاعات چنین نکرد؟ نمیشد؟
مجلس شورای اسلامی، یا دارالشورای ملی سابق، که عمارت زیبایی بهنام «عمارت مشروطه» دارد در چندقدمی محله قرار دارد. چه قصهها و غصهها که این بنا در سینه ندارد. از نخستین روزهای تولدش تا تشکیل مجلس شورای ملی در آن، از بهتوپ بستن آن تا نطق پرشور مرحوم مدرس، از میتینگهای سالهای بیست تا حضور دکتر مصدق در آن و اعلام ملیشدن نفت توسط دولت ایران. و بسیاری رویدادها و داستانها که این عمارت زیبا در دل دارد.
