مهوش شیخ‌الاسلامی که در چند اثر با تقوایی کار کرده، از جمله در همین مستند و مجموعه تلویزیونی «دائی‌جان ناپلئون»، علاقمند است به رفتار ناصر تقوایی در پشت صحنه بپردازد. می‌گوید «درباره ارزش‌های هنری و فنی آثار تقوایی خیلی‌ها حرف زده‌اند و خواهند زد. بی‌تردید، او هنرمند بسیار بزرگی بود. ولی من علاقمندم به نفس و نقش حضور او در پشت صحنه اشاره کنم. برای ما ها که در کنار او شاهد ساخته‌شدن پلان‌به پلان و سکانس به سکانس فیلم بودیم، رفتار او درس‌آموز بود. او بسیار دقیق، ریزبین و در عین حال مهربان و متین بود. او تمام جزییات فیلم‌نامه و لوکیشن را برای هر روز فیلم‌برداری آماده می‌کرد و وقتی به پشت دوربین می‌رفتیم، تکلیف همه دقیق و روشن بود. در جریان ساخت «دائی‌جان ناپلئون» که پروژه‌ای بزرگ و طولانی بود، او، معمولا، پس از پاین کار روزانه به خلوت و سکوت خود پناه می‌برد و با مدادهای قرمز، سیاه ، آبی و خط‌کش تمام جزییات دکوپاژ صحنه‌های فردا را ترسیم می‌کرد. بی‌هیچ غر زدن و خستگی». یادش بخیر. «افسوس می‌خورم چرا در کنار کار، لحظه‌ها را ثبت نکردیم».

عکاس بزرگ

فرهاد ورهرام معتقد است «ناصر نقوایی علاوه بر این که استاد مسلم فیلم‌سازی بود، علاوه بر این‌که نثر و سبک نویسندگی خاص خود را داشت، عکاس بزرگی بود.» ورهرام علاقمند است تاکید کند «من عکاس هستم و می‌دانم چه می‌گویم. تقوایی به دلیل نوع نگاهش به ایران و هنر، بزرگ‌ترین عکاس ایران بود. در همین مستند «پیش» نشانه‌های نبوغ عکاسی او را در قاب‌بندی و ترکیب به خوبی می‌بینیم. باید ترتیبی داده شود، عکس‌های او به نمایش عمومی درآیند.»

یکی از مخاطبان می‌گوید: «جذابیت فیلم در آن است که مخاطب از ابتدا می‌داند مسیر و جریان رویدادها و امور به کجا خواهدرفت. مخاطب سردرگم نیست. فیلم یکدست و روان است. از این جهت فیلم مهمی است». رسول پیروی به یک نکته زیبا در این مستند اشاره می‌کند: «در این مستند صدا و ریتم بسیار مهم و دقیق بود. حرکت دست‌ها بسیار زیبا و موزون بود. از صدا و همهمه محیط به خوبی بهره‌برداری شده‌بود».

موضوع موسیقی متن این مستند کنجکاوی بسیاری از مخاطبان را در پی داشت. تقوایی از ابزارهایی برای موسیقی متن استفاده کرده‌ که پس از گذشته سی سال از ساخت اثر هنوز تازه و کم‌نظیر است.

موسیقیِ هیجان‌انگیز!

مخاطبی که دانش‌آموخته موسیقی است، می‌گوید: «این فیلم شدیدا مرا جذب کرد. در تمام مدت تماشا، هیجان‌زده بودم از این موسیقی. تمام صداهای محیط، به‌ویژه صداهای ناشی‌از بافتِ حصیر تبدیل به موسیقی  متن شده‌بود. گویی مردم نه حصیربافی، بل در کار خلق یک ارکستر هستند. سکوت‌ها بسیار پرمعنا و جذاب بود. پروخالی‌ها هم همین‌طور.» این مخاطب به یک پارادوکس در زندگی روستا اشاره می‌کند: «من در شهر زندگی می‌کنم. همیشه این پرسش را دارم که مردم روستا چه زندگی یکنواخت و مکرری دارند. برای من، پیوسته این دغدغه هست که آیا این روزمرگی و تکرار، سبب خستگی و فرسودگی نمی‌شود؟ در این مستند، تکرار را شاهد بودم، ولی این تکرار زاینده است و حس زندگی دارد.این تکرار، به بن‌بست راه نمی‌دهد، انتهایش گیرافتادن نیست. خلاقیت است. زندگی است. این‌ها را در سایه هنر تقوایی می‌شود دریافت».

یکی دیگر از مخاطبان شنیدن گریه کودک در دوسه سکانس را هم نشان از زندگی می‌داند. «ناصر تقوایی می‌توانست آن صداها را حذف کند، ولی به‌خوبی آن را تبدیل به بخشی از موسیقی متن زندگی و متن فیلم کرده‌است و مستند را باورپذیرتر کرده‌است».

گرمای رفتار، گرمای جنوبی!

رویا نیساری به دیدارش با ناصر تقوایی در خانه او، ۱۲ سال پیش اشاره می‌کند و می‌گوید: «تقوایی در آن دیدار، رفتاری بسیار گرم و میزبانانه داشت و وقتی امروز این مستند را دیدم، دوباره همان گرمای وجود و رفتار گرم جنوبی را احساس کردم.» نیساری ادامه می‌دهد «موضوع فیلم با شاخه‌های نخل تعریف و تعبیر می‌شود. نخل را با «نفر» می‌شمارند. تقوایی این ستایش انسانی از نخل را در این مستند به زیبایی به تصویر کشیده‌است. با آن ضرباهنگ بافت و معاش».