به عبارتی، دست کارگردان برای شروع خالی نبود و فقط لازم بود اطلاعات تازه و خط و ربط خودش را اضافه کند.» تهیه‌کننده برای ابراهیم مختاری، مکتب‌خانه را سوژه اصلی پیشنهاد کرده‌بود. «در کودکی، مدتی به مکتب رفته‌بودم. به همین‌ خاطر موضوع برایم جذاب بود. قبول کردم. حدس می‌زدم مکتبی که من تجربه کرده‌بودم، دیگر وجود ندارد. با این حال رفتیم یزد دنبال مصداق‌های موجود مکتب. هرچه گشتیم چیزی نیافتیم. حسب اتفاق، توسط یک کارمند اداری، متوجه شدیم در مهریز هنوز مکتب‌هایی وجود دارد. راه مهریز را در پیش گرفتیم. بله، مکتب بود ولی هیچ‌کس حاضر به ایستادن در برابر دوربین نبود. در نهایت تصمیم گرفتیم موضوع را عوض کنیم و در مورد سفال یزد فیلم بسازیم. ولی خوشبختانه، در اوج نومیدی، در یک کوچه مهریز بانویی دیدیم که کمی هم مترنم داشت از روبرو می‌آید. او همانی بود که دنبالش می‌گشتیم: ملا خدیجه. زنی فعال، خوش‌برخورد و باسواد. پس از چند گفتگو و به‌کمک پسرانش، فیلم را کلید زدیم».

شکار لحظه یا چیدمان قبلی؟

یکی از مخاطبان کنجکاو است از مختاری بپرسد «با کدام روش به سمت ضبط صحنه می‌روید؟ شیوه هدایت افراد و تنظیم صحنه‌ها کدام است؟ به ویژه وقتی که مستند گام‌هایی به سمت روایت و قصه هم برمی‌دارد». مختاری می‌گوید:«تمام فیلم‌های من یک خط پنهانی دارند که قصه است. این قصه را باید در مرحله پژوهش کشف کنم.» مختاری برای روشن شدن موضوع مثال می‌زند: «مثلا بالای درخت رفتن ملا خدیجه چه کمکی به این خط پنهانی می‌کند؟ او نمی‌خواست جلو دوربین بالای درخت برود، در حالی ‌که خبر داشتیم یکی از کارهای او بردن بچه‌ها به باغ و چیدن انجیر بود و او بالای درخت می‌رفت. ما خیلی دوست داشتیم او در برابر دوربین هم این کار را بکند. بالاخره بچه‌ها را تحریک کردیم که از ملا انجیر بخواهند و او رفت بالای درخت». یک مثال دیگر هم می‌زند: «آرزو با مادرش به خانه ملا خدیجه می‌آید. مثل بسیاری از بچه‌ها دوست ندارد از مادر جدا شود و برود خانه ملا. صحنه راضی‌کردن آرزو توسط ملا خدیجه را بخت آوردیم که شاهدش شدیم. یادتان باشد در اواخر فیلم، ملا خدیجه بند کفش‌های خدیجه را می‌بندد. داستان با آرزو شروع و با او تمام می‌شود».

یادآوری دوران کودکی

در میان مخاطبان نمایش، کسی هست که خود را چنین معرفی می‌کند: «نادر زارع‌زاده مهریزی» و ادامه می‌دهد: «مابه‌ازاء تمام تصویرهای این مستند را در مهریز تجربه کرده‌ام. بارها و بارها. مکتب‌خانه ملا خدیجه در همسایگی خانه عمو و پدربزرگ ما بود. تابستان‌ها از یزد به مهریز می‌رفتیم. پسرعمویم به مکتب ملا خدیجه می‌رفت و گاه مرا هم با خود می‌برد تا تنها نمانم در خانه. تمام صحنه‌های این فیلم تداعی همان دوران من است.» او دوست دارد تاکید کند که «نه تنها تصاویر واقعی هستند، بلکه بازتاب فرهنگ و آداب مهریز هم هستند. رفتن به مظهر قنات و یا آب و جاروکردن حیاط خانه قبل از مهمان یا اول صبح، بازتاب فرهنگ و رفتار عمومی مردم مهریز است.»