محمدعلی (شاه مخلوع) مدعی مشروطیت است!
«محمدعلی (شاه) در پاسخ این پرسش که «آیا باعث قطع زدوخورد شما با ملتیان بود که اکنون ترک ایران کردید؟» گفتهاست: سبب آن بود که وقتی به تخت پادشاهی جایگیر شدم، ایران در نهایت هیجان بود و برای من ارثی بس سنگین باقی ماند. پدرم در سهسال واپسین پادشاهیش بسیار بیمار بود و وزرا هرچه میخواستند، میکردند. صادقترین میل من آن بود که با ملت خود همراه گشته و تامین زندگانی نیکبختانه و آرامی را برای آینده مملکت بنمایم. من بیش از تمام مردم میخواستم مملکتم را مرتب و منظم و ملت خویش را سعادتمند مشاهده کنم. شارژدافران انگلیس و روس با کمال اصرار مرا پند میدادند که هرقدر زودتر ممکن باشد مشروطیت را مستقر دارم و نیز در همین موقع خود را آگاه سازم که هرگاه اغتشاشات افزون گشته و یک مرتبه حادثه بزرگی در مملکت رخ دهد، هردو سفارت برای آرامنمودن مملکت امدادم میکنند. من بدین مواعید و نویدها گمان کردم و از شنیدن نصایح اطرافیانم که همواره برضد مشروطیت مملکت بودند و میگفتند نظر به تزاید هیجان و اغتشاشات شورشکارانه معلوم است که موقع مشروطهنمودن مملکت نرسیدهاست، سرپیچیده و اندرز ایشان را نمیشنیدم. بزرگترین خواسته من همانا موافقت همیشگی با مشروطیت بود. ولی از سمت دیگر نظر بدین که این مشروطیت باعث انقلاب گشته، هراسناک شدم. چنانچه میل قلبیم به اعطای مشروطیت بود، وعده دادم و وفای عهد کرده و مشروطیت را دادم. هرچه که برگزیدگان ملت درخواستند، دریغ نورزیده و اعطا نمودم. اما مجلس وسیله انجامیافتن مقاصد شورشیان گشت. مجلس خود را در تحت اطاعت انجمنهایی که از مردمانی غیر از وکلای ملت تشکیل یافتهبود، درآمد. کلیه امورات به واسطه اشخاصی که مملکت را به ازهم پاشیدهشدن سوق میدادند، انجام مییافت. گذشته از اینکه مایه معاونت و کمکی برای وضع ترتیبات مملکتی نبود، مانعی هم در پیش راه شد. مجلس همواره مشغول سیاسات بود و بر ترتیبات مملکت نمیپرداخت. سپس دیگر واضح و آشکار قیام به شورش نمود. انجام امر انقلاب را که شما میدانید چه شد؟ وقتی اعضای مجلس را که من دستگیر کرده و تبعید از مملکت نمودهبودم، بازگشتند و به قیام علنی بر ضد من آغاز کردند. از هیچکس مدد و معاونتی نمیدیدم. پس از اینکه شهید اندرزهایی گشتم که تعاقب آن نتوانستم، قصد کردم فقط به یک نفر اعتماد نمایم و دفاع از تهران را بدو واگذارم، قرعه به نامه لیاخوف درآمد!»
مصاحبه با تاریخسازان عصر قاجار و مشروطیت؛ مسعود کوهستانینژاد؛ نشر پیام امروز؛ چاپ اول؛ ۱۴۰۰؛ ص ۲۴۲
(تکهای از مصاحبه محمدعلی (شاه مخلوع) با نشریه نویه ورمیا، روس. در سال ۱۳۸۸، پس از فرار به روسیه. جالب است.)
